Osteoartrit ya da OA (kireçlenme), eklemlerde kıkırdak yıkımından (eklem harabiyeti) dolayı oluşan eklem ağrılarına ve eklem tutukluğuna yol açan bir hastalıktır. Kıkırdak yıkımına yol açabilen birçok durum vardır. Bunlar; fazla kilolu olmak, bir eklemde yaralanma öyküsü olması, kaslarda zayıflık, eklem bölgesini destekleyen sinirlerde hasar, eklem zarı hastalığı (iltihaplı romatizmal hastalıklar) ve kalıtımdır.
Osteortrit, eklemde kıkırdak kaybının ve hasarının bir sonucudur. Eklemde ağrıya neden olur. Normal eklemlerde eklemi oluşturan her bir kemiğin ucunda kemiği kavrayan ve kemik üzerini örten kıkırdak diye adlandırılan doku mevcuttur. Kıkırdak eklem hareketini rahat yapsın diye için yumuşak, kaygan bir yüzey oluşturur ve kemikler arası yastık gibi hareket eder. Kemiklerin birbirine sürtmesine engel olur. Osteoartrit' te kıkırdak hasarı zaman içersinde yavaş yavaş oluşur.
Kıkırdak yapısı yaş ilerledikçe değişmeye başlar. Yaşla birlikte kıkırdak ta yaşlanır. Fazla ve kötü kullanılan ya da hastalıklı eklemde kıkırdak daha kolay zarar görür. Bu kıkırdak hasarının oluşma süresi kişiden kişiye değişiklik gösterir. Ailesinde kireçlenme olan ya da daha önce geçirilmiş eklem ameliyatı, eklem yaralanması bulunan kişilerde kireçlenme daha kolay ve kısa zamanda gelişir. Zamanla, eklem zarı kıkırdak hasarına bağlı iltihaplanır. Bu iltihaplanma kıkırdağa daha fazla hasar verir. Eklemde şişliğe sebep olur. Kıkırdak yok oldukça alttaki kemik meydana çıkar ve eklem doğal şeklini kaybedebilir. Kemik uçları kalınlaşır ve eklemdeki yumuşak dokuların kemiğe bağlandığı kemiksi çıkıntılar oluşur.
Kıkırdak hasarının yanında, eklemdeki eklem zarlarının salgıladığı sıvı normal özelliğini yitirir ve bunun sonucunda eklem hasarı ilerler. Bu eklem zarlarının salgıladığı eklem sıvısı eklemde şok emici ve kaydırıcı olarak görev yapar ve eklemin doğru şekilde çalışması için çok gereklidir. Eklem sıvısı çoğunlukla Hyalüronan diye adlandırılan bir maddeden oluşmuştur. Osteoartrit'de Hyalüronan yeteri miktarda bulunmayabilir ve Hyalüronanın özelliği bozulmuş olabilir. Bu değişiklikler eklemdeki kıkırdak yıkımının ve belirtilerinin sebeplerinden biri olabilir.
Bu hastalıkla ilgili olarak en sık rastlanan bazı yakınmalar şunlardır:
-Bir yada iki eklemde ağrı ve sertlik veya katılık hissi,
-Hareket sırasında eklemden kıtırtı şeklinde ses gelmesi,
-Eklemin genişlemesi, deforme olması,
-Bazı durumlarda şişlik,
Bu yakınmalar yavaş yavaş ortaya çıkar ve eklemin kullanılması ile kötüleşir
OSTEOARTRİT HANGİ EKLEMLERDE GÖRÜLÜR
Osteoartrit herhangi bir eklemde gelişebilirse de bazı eklemlerin hastalıktan etkilenmeye daha yatkın oldukları bilinmektedir.
BOYUN’ da--Omurganın boyun omurları arasında daralma ve eklem hasarı ağrının omuza yada enseye yayılmasına neden olabilir.
BEL’ de--Omurganın bel kısmındaki omurlar arasında da yine daralma ve hasara bağlı olarak gelişen ağrılar sırtın alt kısmına veya bacağa yayılabilir.
KALÇA’ da --Leğen kemiği ve uyluk kemiği arasındaki geniş eklemde kıkırdak zedelenmesi gelişebilir ve ağrı kasığa, kalçaya ya da dize yayılabilir.
EL PARMAKLARI’nda--Parmak eklemleri genişleyebilir. Özellikle başparmak kökündeki eklemin osteoartriti kişinin cisimleri kavramada zorluk çekmesine neden olur.
DİZLER’ de--Diz eklemindeki tutulum yürümede, merdiven inmede ve çıkmada zorluğa neden olur.Diz eklemine bağlanan adalede zayıflama varsa eklem daha fazla yük taşıyacağı için hastalıkta daha fazla ilerlemeye neden olur.
AYAK PARMAKLARI’ da --Yürüme ağrılıdır. Eklemde deformite oluşabilir
OA (KİREÇLENME)’ DE RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR ?
1. Yaş: Osteoartritle kuvvetli ilişkisi olan bir risk faktörüdür. OA 25-35 yaş arası %0.1 oranında görülürken, 65 yaş sonrasında bu oran %80’lerin üzerine çıkmaktadır.
2. Cinsiyet: Kadınlar erkeklere göre daha fazla osteoartrit riski taşırlar. Kadınların yaklaşık olarak 2.6 kat daha fazla osteoartrit riski taşıdıkları saptanmıştır. Bunun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte hormonlar, genetik yapı ya da diğer nedenler etkili olabilir.
3. Obezite: Obezite osteoartrit için değiştirilebilir risk faktörlerinden en sık görülenidir. Diz ve kalçada bunun mekanik yüklenme nedeniyle olduğu düşünülmektedir.
4. Mesleki zorlanmalar: Mekanizma tam olarak bilinmemekle birlikte eklemlerin aşırı yüklenmesi ve zaman içinde tekrarlayan travmalar OA’e yol açabilir.
5. Spor aktiviteleri: Bazı sporların bazı eklemlerde OA gelişimini hızlandırdığı ileri sürülmektedir (Güreşte servikal vertebra, diz ve dirsek, futbolda diz, ayak bileği, ayak, boksta karpometakarpal eklemler gibi).
6. Eklemdeki bozukluklar ve daha önceki hasarlar: Kalça ekleminde epifiz kayması ve Perthes hastalığının OA için predispozisyon oluşturduğu bilinmektedir.
Ligaman ya da menisküslerde daha önceden oluşmuş hasarların ve geçirilmiş menisektomi operasyonlarının diz OA’ini riskini arttırdığı gösterilmiştir.
7. Kas güçsüzlüğü: Kuadriseps kasında zayıflık OA’li hastalarda oldukça sık görülür. Buradan yola çıkılarak yapılan çalışmalarda kuadriseps kasındaki zayıflığın bazı hastalarda diz OA’inin başlamasında ve hızlanmasında etkili olduğu saptanmıştır.
8. Fiziksel egzersiz azlığı
9. Propriosepsiyon bozukluğu (yere basma hissi): Gonartrozu olan bazı hastalarda propriosepsiyon duyusunda bozulma olduğu bildirilmiştir. Bu genel bir propriosepsiyon bozukluğu olmayıp, eklem içi veya çevresindeki mekanoreseptörlerdeki bir hasar dolayısıyladır. Bu hastalarda denge bozukluğu ve sık düşmelere rastlanır.
10. Genetik faktörler: Özellikle dizin osteoartriti genetik faktörlerden daha fazla etkilenmektedir
OSTEOARTRİT TANISI NASIL KONUR
Osteoartrit hastalığını düşündürecek yakınmalarınız varsa ; konunun uzmanı olan Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon hekimi bu yakınmaları dinleyecek, eklem sorunlarınızı artıran ve azaltan faktörleri sorarak durumunuzu değerlendirecektir. Daha sonra kas iskelet sisteminizin muayenesi, sorunlu eklemlerinizin radyolojik incelemesi (Röntgen, tomogtafi ya da Magnetik Rezonanslı görüntüleme yöntemleri) ile gerekli laboratuar testleri yapılarak, eklem sorununuzun osteoartrite mi yoksa başka bir nedene mi bağlı olduğu araştırılacaktır.
OSTEOARTOZ TEDAVİSİ
Osteoartrit yaşamı tehdit eden bir hastalık değildir ve günlük yaşamınızı sürdürmenizi engellememelidir. Osteoartrit yaşamı tehdit eden bir hastalık değildir ve günlük yaşamınızı sürdürmenizi engellememelidir. Ağrınızı azaltmak ve daha özgürce hareket etmenizi sağlamak için yapılabilecek pek çok şey vardır. Tedaviniz gereksinimlerinize ve yaşam tarzınıza göre uyarlanmalıdır.
Osteoartritin tedavisi günlük yaşamınızda ekleminizi korumaya yönelik değişiklikler yapmakla başlar. Egzersiz önemlidir. Kilolu iseniz, kilo vermeniz ekleminize binen yükü azaltacağından tedaviye yardımcı olacaktır Ağrıyı iyileştirmenin, sıcak veya soğuk uygulamalar, ağızdan veya bölgesel olarak uygulanan ilaçlar ve çeşitli Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon uygulamaları gibi çeşitli yolları vardır. Bu tedavilerin bir yararını görmezseniz; eklemlere yapılacak olan injeksiyonlar veya cerrahi yaklaşımlar ile ağrıdan kurtulmanıza ve günlük yaşamınızı sürdürmenize yardımcı olunabilir.Kısacası tedavi kişiye özel olarak düzenlenmelidir. Tedavi programı eklemlerin etklediği hastalığın ciddiyetine, şikayetlerin şiddetine, hastanın yaşına ve diğer sağlık problemleri göz önüne alınarak kişiye özel düzenlenmelidir
YARARLI EGZERSİZLER
Kilolu iseniz ve dizde, kalçada,belde veya ayak eklemlerinizde osteoartritiniz varsa kilo vermek şikayetlerinizi azaltacaktır.
Uygun beslenme kilo vermek için çok önemlidir. Az yağlı, bol lifli diyet ve küçük
porsiyonlar kilo vermenizin ilk adımıdır. Egzersiz hem kilo vermenizi, hem de formunuzu korumanızı sağlayacaktır. Eklem hareket açıklığını koruyan egzersizler; normal eklem hareketlerinin korunmasına, eklem sertliğinin azalmasına ve ayrıca esnekliğin devam ettirilebilmesine yardımcı olur. Aerobik yada endurans egzersizleri kalp damar sistemi açısından uygunluğu geliştirir, vücut ağırlığını düzenlemeye yardımcı olur. Adaleleri güçlendirmek için ağırlıklı egzersizler yararlı olacaktır.Bu egzersizler haftada 3-4 kez yapılabilir.
Seanslar arasında bir gün dinlenmeye olanak tanınmalıdır. Dirence karşı egzersizler bir ağırlığı çekerek , iterek veya kaldırarak yapılır. Bu ağırlığın ne kadar olacağı adalelerin gücü saptandıktan sonra belirlenecek ve giderek artırılacaktır. Dolayısı ile hafif ağırlıklar ile başlanmalı, tekrar sayısı ve ağırlık miktarı yavaşça artırılmalıdır. İzometrik adı verilen egzersizler eklemi hareket ettirmeden adaleleri kasarak yapılır. Bu osteoartritli eklemin etrafındaki ekleme bağlanan adaleleri güçlendirmek için yararlı bir egzersizdir.
Osteoartroz ‘dan korunmak için Öneriler:
-Dik durmaya çalışınız. Dik duruş boyun, bel, kalça ve diz eklemlerini korur.
-Tezgah yüksekliklerini öne eğilmenize gerek kalmayacak şekilde ayarlayınız.
-Alçak sandalye oturup kalkarken diz ve kalçaya fazla yük binmesine neden olur.
-Kolçaklı ve yüksek sandalye tercih ediniz.
-Ağırlıkları yerden gövdenize yakın tutarak kaldırınız.
-Yerden herhangi bir şey alırken dizlerinizi bükerek eğiliniz.
-Parmak eklemlerinizi fazla zorlamamak için sıkıca kavramayınız, sapları kalınlaştırılmış aletleri tercih ediniz.
-Eklemleri zorlamamak için yardımcı aletler (Ör:Kavanoz açacağı,dolap kapaklarını açmak için ilmikler, uzun saplı ayakkabı çekecekleri, uzanmak-yakalamak için maşalar vb) kullanınız.
-Ellerinizi uzun süre kullanmanızı gerektiren (Ör: yazı yazmak) uğraşılar sırasında sık sık ara vererek el eklemlerinizi dinlendiriniz.
-Uzun yolculuklarda sık mola vererek yürümeye çalışınız veya uçakta kabin içinde dolaşınız.
-Kalça ve diz gibi vücut ağırlığını taşıyan eklemlerde sorununuz varsa baston kullanarak ekleme binen yükü azaltınız.
-Ayaklarınızı kavrayan, koruyan, tabanı kaymayan ayakkabıları tercih ediniz.
