Kısa Bilim Videoları: Bilgiyi Yaymak mı, Yanılsama Yaratmak mı?

Karmaşık bilimsel bilgileri açık ve anlaşılır biçimde sunmak, iyi bir bilim iletişiminin temelidir. Bu sayede uzman düzeyinde bilgiye sahip olmayan kişiler bile önemli – hatta yalnızca ilgi çekici – bilimsel bilgileri anlayabilir ve bu içeriklerle etkileşime girebilir. TikTok, Instagram Reels ve YouTube gibi platformlar, bilim insanları ve bilim iletişimcilerine bilgilerini paylaşabilecekleri hazır bir kitle sunuyor.

Ancak kısa video formatına uyacak şekilde bilimi fazla sadeleştirmek, istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Köln Üniversitesi’nden Sara Salzmann’ın öncülük ettiği ve Frontiers in Psychology dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, kısa ve eğlenceli bilim videolarının izleyicilerde nasıl bir algı yarattığını inceledi. Ekip, en kolay anlaşılan video özetlerinin, kişilerin kendi bilimsel değerlendirme becerilerine gereğinden fazla güven duymasına neden olabileceğini ortaya koydu — üstelik izleyiciler bu konuda uzman olmasalar bile.

Katılımcılar çoğunlukla 20’li yaşlarının ortasında, psikoloji dışı bölümlerden gelen 179 üniversite öğrencisinden oluşuyordu. Katılımcılar iki gruba ayrıldı: Bir grup, günlük dil kullanılan sadeleştirilmiş videoları izledi; diğer grup ise bilimsel terimlerle hazırlanmış özet videoları izledi. Ayrıca her grubun yarısına, “kolay anlama etkisi” (easiness effect) hakkında kısa bir eğitim videosu gösterildi. Bu etki, insanların kolay anlaşılan bilgileri daha güvenilir bulma ve kendi anlayışlarını fazla abartma eğiliminde olduklarını gösterir.

Katılımcılar dört video izledikten sonra, araştırmayı ne kadar güvenilir bulduklarını, doğruluğunu değerlendirme konusundaki özgüvenlerini ve içeriği paylaşma veya hakkında yorum yapma isteklerini değerlendirdiler. Araştırmacılar, sadeleştirilmiş videoların katılımcıların özgüvenini orantısız biçimde artırıp artırmadığını ve videoların bu etkiyi azaltıp azaltmadığını test etti.

Sonuçlar, sade dilde hazırlanan özetlerin hem daha iyi anlaşılmasını hem de daha güvenilir bulunmasını sağladığını gösterdi. Aynı zamanda “kolay anlama etkisi” gözlemlendi: Katılımcılar, bu sade videolardan sonra kendi değerlendirme yeteneklerine daha fazla güven duydular – hatta bu etki hakkında bilgilendirilmiş olsalar bile.

İlginç bir şekilde, sade videolar katılımcıların içeriği paylaşma veya buna göre karar verme olasılığını artırmadı. Araştırma ekibi bunu şöyle yorumluyor: “Karar almak, belirli bir düzeyde bağlılık gerektirir; katılımcılar bu sorumluluğu üstlenmekte tereddüt etmiş olabilir.”

Genel olarak sonuçlar, sade ve kısa animasyonlu bilim videolarının bilginin yayılmasını kolaylaştırmak ve halkın bilimle etkileşimini artırmak için güçlü bir araç olabileceğini gösteriyor. Ancak temkinli olmak gerekiyor: Bilimi kolay anlaşılır hale getirmek, güveni ve erişilebilirliği artırırken insanların araştırmaları eleştirel biçimde değerlendirme yeteneğini abartmalarına da neden olabilir. Bu durum, yanlış bilgilerin yayılmasına zemin hazırlayabilir. Gelecekteki çalışmalar, insanların bilimsel içeriklere nasıl tepki verdiğini ve erişilebilirliği artırırken gerçek anlayışın nasıl korunabileceğini daha derinlemesine incelemeli.

Kaynakça: https://www.bps.org.uk/research-digest/tiktok-science-making-you-overconfident

Türkçeye Çeviren – Düzenleyen: Fatih Özmez