Günümüzde ve önümüzdeki yıllarda diyabet sadece ülkemiz için değil tüm ülkeler için büyük bir sağlık sorunu. Eskide hastanelerde yeni tanı konmuş diyabetliler yatardı artık kan şekeri ayarsızlığı nedeni ile oluşan çeşitli organ hasraları ve yol açtığı şeker yüksekliği nedeni ile yatıyor. Komplikasyonlar cığ gibi artıyor. Dünyada 2025 yılında 300 milyon diyabetlinin olacağı bildiriliyor. Türkiye’de 20 yaş ve üzerindeki popülasyon için diyabet sıklığı %7.2 olarak bildirilmiştir. Bu 5 milyon diyabetli demektir.

Karbonhidrat sayımı yöntemi ile öğün planlamasının yapılması tüm diyabetliler hatta diyabete aday bireyler içinde mümkün.Tüm dünyada diyabetin tedavisinden çok diyabetin önlenmesi üzerine bir çalışma yoğunluğu var. Çünkü araştırmacılar şöyle düşünüyor. Bu global felaketin önüne ancak bu felaketi önleyerek geçebiliriz bu nedenle de diyabete aday kişiler saptanarak diyabeti önleme programına alınıyorlar. Türkiye’de ailesinde diyabeti olan kişiler en yakın sağlık kuruluşuna başvurarak diyabete aday olup olmadıklarını bir kan testi ile öğrenebilirler eğer adaylık durumu söz konusu ise önlem için sağlıklı beslenmeyi öğrenmeleri ve fiziksel aktivitelerini arttırmaları gerekmektedir.

NEDİR BU KARBONHİDRAT SAYIMI

“Karbonhidrat Sayımı” kan şekerini yönetmek için bir yemek planlama tekniğidir. Bu yöntemi öğrenen diyabetli kişiler öğünlerde tüketeceği besinlerden sağlayacakları karbonhidrat miktarını hesaplayabilir ve öğün planını tüketmesi gereken karbonhidrat miktarına göre planlayabilir.

Karbonhidrat sayımı bir diyet değildir. Bir diyet akımı hiç değildir. Diyabetlilere verilen tıbbi beslenme tedavisi kapsamında hedefe ulaşmak için kulanılan çeşitli öğün planlama yöntemlerinden biridir.

KARBONHİDRAT SAYIMI HANGİ AŞAMALARI KAPSAR

Karbonhidrat sayımı yöntemi birbirini takip eden 3 aşamadan oluşur. Bu yöntemle öğün planlamasına başlayacak bir diyabetli öncelikle karbonhidratlar, çeşitleri, etkileri, besinlerdeki miktarları konusunda bilgi alır. Bu bilgileri kullanarak, yediği karbonhidrat içeren besinlerin ağırlığını tartarak ve içindeki karbonhidrat miktarını hesaplayarak öğünde tükettiği karbonhidrat miktarını saptayabilir. Bu ikinci aşamadır. İlk iki aşamanın öğrenilmesinin yararı nedir? Şöyle örnek verebilirim. Diyabetlilerin farklı öğünlerde öğün öncesi ve öğün sonrası kan şekeri ölçümü yaparak kan şekeri düzeyini izlemeleri, aldıkları medikal tedavinin ve beslenme tedavisinin bireysel yanıtını görmek için çok önemlidir. Örneğin kan şekeri öğle öğünü öncesi istenen düzeylerdedir ancak öğüne başladıktan iki saat sonra ölçülen kan şekeri istenen düzeylerin çok üstünde ise ve o öğünde alması gereken karbonhidrat miktarına uygun bir besin tüketimi varsa ve genelde her öğle yemeğinde sonra aynı şekilde sonuç alınıyorsa bu durum medikal tedavide değişiklik yapılmasını gerektirir. Diyabetli karbonhidrat sayımı yönteminde bunu öğrenir ve bu gibi durumlarda gerekli değişikliği öğrenmek için hekimi ile iletişime geçer. Ancak, karbonhidrat tüketimi fazlalığından oluşan tokluk kan şekeri yüksekliği söz konusu ise o zaman da aşırı karbonhidrat tüketiminin kan şekerini nasıl etkilediğini görerek öğrenir, benzer davranışlardan sakınır.

Karbonhidrat sayımının son aşamasında yoğun insülin tedavisini injeksiyon veya pompa yolu ile alan diyabetli aldığı karbonhidrat ile yaptığı insülin dozunu eşitlemeyi öğrenir. Diğer bir ifade ile aldığı kaç gram karbonhidrat için kaç ünite insülin yapması gerektiğini yani karbonhidrat/insülin oranını öğrenir. Bu zaman alan bir sürectir. Bu aşamada mutlaka bir diyabet diyetisyeni ile çalışması gereklidir.

1.Ve 2.Basamakları Öğreniyoruz
Biliyoruz ki kan şekerimizi direkt ve dolaylı olarak aldığımız şeker yükseltir. Direkt olarak meyve suları, çikolatalar, toz/küp şeker, dolaylı olarak ise ekmek, meyve, süt, yoğurt, bisküvi gibi ürünler kan şekerimizi dengesizleştirir.

Yemeklerdeki karbonhidrat miktarını da hesaplayarak şeker seviyesini hedef kan şekeri aralığında tutmak için oldukça önemlidir.

Bu sebeple şeker hastaları ne kadar karbonhidrat alacaklarını hesaplayabilirlerse ona göre insülinlerini yapar ve kan şekerleri daha iyi kontrol edebilirler. Karbonhidrat sayım yöntemi artık Tip-1 diyabetlilerin eli ayağı olmuş durumda.

Ne Kadar Karbonhidrat?

Başlangıçta bir öğünde 45-60 gram karbonhidrat yer almaktadır. Tip-1 diyabeti yönetmek için bu orandan daha fazla veya daha az karbonhidrat yemek de gerekebilir. Tip-1 diyabetlinin, doktorları ile her öğün için alınacak karbonhidrat miktarı ayarlanmalıdır.

Hangi Besinler Karbonhidrat İçerir?

Karbonhidrat İçeren Gıdalar:

Gıdalarda üç ana tip karbonhidrat vardır. Bunlar; nişasta, şeker ve diyet lifidir. Nişasta ve şeker kan şekerini beraber yükseltirler. Karbonhidrat içeren gıdalar:

Baklagiller

Tahıllar ve nişastalı sebzeler

Meyve ve meyve suyu

Süt ve yoğurt gibi süt ürünleri

Gazlı içecekler, meyve suyu içecekler, kek, kurabiye, şeker ve cips gibi tatlılar ve çerez

Gıdalarda Ne Kadar Karbonhidrat Vardır?

Gıda etiketleri okumak bir gıdada ne kadar karbonhidrat vardırı bilmek için iyi bir yoldur. Etiketsiz besinlerde ise tahmini olarak karbonhidrat miktarlarını hesaplayabiliriz.

15 gr karbonhidrat içeren besinlere örnek

Taze meyve 1 küçük bir parça

Konserve ya da dondurulmuş meyve 1/2 su bardağı

1 dilim ekmek veya 1 tortilla

Yulaf ezmesi 1/2 su bardağı

Makarna veya pirinç 1/3 su bardağı

4-6 adet kraker

Nişastalı sebze 1/2 su bardağı

Büyük bir pişmiş patatesin ¼’ü

2/3 bardak yağsız yoğurt

2 küçük kurabiye

1/2 bardak dondurma

1 yemek kaşığı reçel, jöle, şeker veya bal

6 tavuk nuggets

Güveç 1/2 su bardağı

Çorba 1 su bardağı

Protein ve Yağ

Karbonhidrat sayımı ile yemeklerdeki protein ve yağ unutmamak gerekir. Kilo ve şeker dengesi için protein ve yağ da önemlidir.Bol yağlı ve proteinli bir öğünden sonra kan şekerinin 3-4 sonra yükselişe geçtiğini unutmamak lazım.

Gıda Etiketlerini ve Kendi Yaptığımız Yemeklerin İçeriklerini Kullanmak

Karbonhidrat sayımı için gıda etiketleri kullanılabilmektedir. Bununla beraber evde hazırladığımız ya da ev dışında beslendiğimiz zamanlarda da besinlerin içeriklerini tahmin etmek önemlidir. Bir gıda etiketine ya da besine bakarak karbonhidrat miktarını belirlemişsek o gıdadan yiyeceğimiz kadarının da karbonhidrat miktarını hesaplamak kolay olacaktır. Daha az ya da daha fazla yediğimizde kaç gram karbonhidrat alacağımız otomatik olarak ortaya çıkar.

Etiket üzerinde toplam karbonhidrat; şeker, nişasta, ve lif içerir. Ancak bu değerlerin ayrı ayrı yazıldığı etiketler de vardır. Ayrı yazılmışsa total karbonhidratı hesaplamak için şeker ve nişastanın karbonhidrat miktarı hesaplanır. Ayrıca besinin karbonhidrat miktarı eklenir. Eğer lif oranı 5 gram ve üzeri ise de hesaplanan total karbonhidrattan lif oranı çıkarılır.

Eğer kilo vermek için çalışıyorsanız bir de kalorisine bakmalısınız.

Kalp hastalığı ve inme riskiniz var ise doymuş ve trans yağ değerlerine bakılması gereklidir. Ki doymuş ve trans yağ oranı en düşük miktardaki ürünleri yemelisiniz.

Yüksek kan basıncı yani tansiyonu olan kişiler için ise sodyum oranı önemlidir. Daha az sodyum içeren gıdalar yenmelidir.

Son Olarak Karbonhidrat Sayımında Glisemik İndeksin Önemi

Glisemik İndeks bir besinin kan şekerini yükseltme hızıdır. GI ile yemek planlarken düşük veya orta GI sahip besinler seçilmelidir. Yüksek GI olan bir yemek yenilecekse düşük GI bir besin ile yüksek GI olan besinin kan şekerini yükseltme hızı düşürülebilir.

Araştırmalara göre; şeker hastalığı olan çoğu insan kan şekerini yönetmek için ilk araç olarak karbonhidrat sayımını baz almaktadır. Fiziksel aktivite ve diyabet hapları veya insülin ile toplam karbonhidrat alımını dengelemek ve kan şekerini yönetmek en önemli anahtardır.

Karbonhidrat türünü kullanarak beslenmenin de kan şekeri üzerinde bir etkisi vardır. Çünkü GI kan şekeri yönetiminde “ince ayar” için yardımcı olabilir. Diğer bir deyişle, karbonhidrat sayımı ile birlikte GI indekse de dikkat etmek kan şekerimizi ideale yakın tutma da önemli destek sağlamaktadır.

Şekerler

glikoz 100 fruktoz (meyve şekeri) 23

laktoz (süt şekeri) 46 sukroz (toz şeker) 65

bal 58 elma 38

muz 62 karpuz 72

kavun 65

beyaz ekmek 70 çavdar ekmeği 41

bisküvi-yulaflı 55 Bisküvi buğday unuyla 62

conflakes (mısır gevreği)80

pirinç-beyaz 87 Pirinç basmati 58

şehriye 46 bulgur 48

kuru fasulye 48 mercimek 28