Gözden Kaçan Risk: Televizyonun Çocuk Gelişimine Gizli Darbesi
Son yıllarda teknoloji taşınabilir ve kolay ulaşılabilir hale gelmiştir, ancak televizyon halen çocuklar için en sık kullanılan ve en kolay ulaşılan ekran tabanlı teknolojik aletlerden biridir. Birçok çalışma, küçük çocukların yaşadıkları evlerde televizyonun çoğu zaman, özellikle de aile üyelerinin birlikte zaman geçirdiği süreler boyunca açık olduğunu göstermektedir. Televizyonun bu şekilde, yani arka planda açık olması, çocukların ve yetişkinlerin dikkatini televizyona çekerek aile bireyleri arasındaki iletişimi ve çocukların ilgilendikleri etkinliğe gösterdikleri dikkati zayıflatabilir ve bu sebeple çocuk gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Bazı araştırmacılar, televizyondaki içeriğin çocuklara veya yetişkinlere yönelik olmasına göre televizyonun arka plan olup olmadığına karar verirler. Bu tanıma göre, eğer içerik yetişkinlere uygun (örn. yetişkinlere yönelik diziler) ve çocukların takip edip anlayamayacağı nitelikte ise buna arka plan televizyon adı verilir. Diğer araştırmacılar ise arka plan televizyonu içerikten bağımsız olarak televizyon izlemenin çocuğun o sırada ilgilenmekte olduğu birincil etkinlik olup olmamasına göre tanımlarlar. Buna göre, eğer çocuğun o anda ikincil olarak ilgilenmekte olduğu etkinlik televizyon izlemekse, yani çocuk televizyonun yanında birincil olarak oyuncaklarla oynamak gibi başka bir etkinlik ile meşgulse, bu durum arka plan televizyon olarak değerlendirilir.
Çocuklar bireysel olarak veya aile bireyleriyle vakit geçirirken ve onlarla sosyal etkileşim halindeyken arka plan televizyonun evlerde sıklıkla açık olduğu raporlanmıştır. Ailelerin evlerinde yürütülen bir gözlem çalışması, iki yaşındaki çocukların televizyonun açık olduğu zamanın %61’ini, beş yaşındaki çocukların ise bu sürenin %51’ini oyun oynamak ve aile bireyleriyle sosyalleşmek gibi etkinliklerle geçirdiğini göstermiştir. 11 ila 18 aylık bebeklerin annelerinin yarıdan fazlası televizyonun evde gündüzleri çoğunlukla açık olduğunu söylemiştir. Ayrıca, anneler televizyonun çocukların kendi başlarına veya anneleriyle oynadığı sürenin neredeyse yarısı boyunca açık olduğunu da eklemiştir. Sekiz aydan sekiz yaşa kadar çocukların ebeveynlerinden toplanan 24 saatlik günlük verisi ve ailelerin arka plan televizyon hakkındaki raporları, çocukların günde yaklaşık dört saate yakın arka plan televizyona maruz kaldıklarını ve bu değerin iki yaşından küçük bebekler için beş saati geçtiğini göstermiştir.
Ailenin eğitim ve gelir düzeyinin, yani sosyoekonomik seviyesinin (SES) arka plan televizyon miktarı ile ilişkili olması beklenebilir çünkü SES, ailelerin teknolojiye ve çocuklarının teknoloji kullanımına karşı olumlu ve olumsuz tutumlarıyla ilişkilidir. Örneğin, daha düşük gelire sahip anne-babalar daha yüksek gelire sahip olanlara kıyasla ekranlardaki içeriklerin çocuklar için eğitici olduğunu düşündüklerini daha yüksek sıklıkla ifade etmişlerdir. Beş-altı yaşındaki çocukların televizyonun yoğun şekilde açık olduğu evlerde büyüme ihtimali gelir düzeyi düştükçe yükselmektedir. Ayrıca, düşük SES grubundan aileler çocuklarına ekran kullanımı konusunda sınır koymayı genellikle tercih etmemektedir.
SES’ten gelen ailelerin evlerinde orta SES’teki ailelere göre televizyonun anne-bebek oyunu esnasında daha yüksek sıklıkla açık olduğu görülmüştür. Daha düşük eğitim seviyesine sahip ebeveynlerin evlerinde çocukların arka plan televizyona veya yetişkinlere yönelik programlara daha uzun süreler maruz kaldığı çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Benzer şekilde, ülkemizde yürütülmüş bir anket çalışması, altı yaşından küçük çocukların evlerinde arka plan televizyonun açık olma sıklığının anne ve baba eğitimi ve aile gelir düzeyi düştükçe arttığını bulmuştur.
Küçük çocukların evlerinde televizyonun arka planda sıklıkla açık olmasının çocuk gelişimini etkileyebilecek bir unsur olduğu düşünülmektedir. Fiziksel sağlık açısından bakıldığında, arka plan televizyonun daha yoğun şekilde açık olduğu evlerde büyüyen küçük çocukların yemek zamanlarında daha çok ekranlara baktıkları, daha fazla abur cubur tükettikleri ve uyku problemi yaşadıkları görülmüştür. Çocukların bilişsel ve sosyal-duygusal gelişimi düşünüldüğünde ise arka plan televizyonun çeşitli şekillerde etkili olması beklenebilir: İlk olarak, arka plan televizyon dikkat dağıtıcı etkisiyle çocukların dikkat gelişimini olumsuz yönde etkileyerek dikkat becerilerinin üzerine inşa edilen daha karmaşık becerilerin (örn. öz düzenleme becerileri) gelişimine zarar verebilir. İkinci olarak, arka planda televizyon açıkken çocukların yetişkinlerle kurduğu etkileşimler daha kısa veya daha düşük kalitede olabilir. Çocuk-ebeveyn etkileşimlerinin bilişsel ve sosyal gelişimi beslediği göz önüne alındığında, bu etkileşimlerin miktarının ve kalitesinin azalmasının çeşitli becerilerde (örn. dil becerileri) daha zayıf gelişime neden olacağı önerilebilir. Son olarak, arka plan televizyon evde bir gürültü kaynağı olarak iş görerek çocukların gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Bu nedenle, ailelerin televizyon kullanımını sınırlamaları ve çocuklarının gelişimini destekleyecek etkinliklere yönelmeleri önemlidir. Gerektiğinde uzman desteğiyle, çocukların dikkat, dil ve sosyal becerilerini geliştirmeye yönelik terapi programları uygulanabilir. Özellikle online terapi imkânları, ailelerin esnek saatlerde, etkileşimli araçlarla ve çeşitli program seçenekleriyle çocuklarına özel destek alabilmelerini sağlar; böylece gelişim süreçleri hem kesintisiz hem de daha verimli hâle gelir.
Kaynakça: https://nesnedergisi.com/makale/pdf/1648450981.pdf
Yazar: Berna A. Uzundağ
