Eklem koruyucu cerrahi, günümüzde birçok eklemde uygulanabilen ve henüz diz protezi uygulaması aşamasına gelmemiş olan hastalarda uygulanan tedavi yöntemlerini kapsar. Diz protezi, genellikle 70'li yaşlarda yürüme fonksiyonları zayıflamış ve eklemi başka bir tedaviyle kurtarılamayacak duruma gelmiş olan hastalarda uygulanan bir cerrahi tedavi yöntemidir. Çok nadiren daha erken yaşlarda da zorunlu olunca yapılmaktadır. Özellikle obezite ve altta yatan bir romatizmal hastalık varsa ve buna bağlı eklem geri dönülemeyecek şiddette yıkıma uğramışsa, protez uygulaması kaçınılmazdır.
Ancak kıkırdak kaybının (kireçlenmenin) daha erken dönemlerinde, ekleme uygulanan bazı yöntemlerle eklem kurtarılabilmektedir. Bu işlemler, eklem içine ve/veya ekleme yakın bölgelerden yapılan işlemlerle olabilmektedir.
Ekleminde travmatik veya travmatik olmayan nedenlerle lokal kıkırdak kaybı gelişen genç hastalarda, kişinin kendisinden alınan (otolog) veya hazır osteokondral (kemik ve yüzeyinde kıkırdak içeren) greft (dolgu) materyalleri ile eklemdeki hasarlı bölge doldurulabilir. Bu işleme mozaikplasti veya otolog osteokondral transfer adı verilir ve açık veya kapalı işlemle uygulanabilir. Bu durum, kireçlenme hastalığı değildir ancak tedavi edilmez veya tedavi başarısız olursa zamanla gelişebilir. Aynı ameliyatta menisküsler de değerlendirilir ve yırtık varsa yırtığı düzeltilmesi veya onarımı yapılabilir.
Eklemdeki kireçlenme durumundaysa, özellikle hasta 40-60 yaş arasındaysa ve dizlerinin sadece birbirine bakan iç kısımlarında yürümeyle artan ağrı varsa, zaman içinde bacaklarda eğrilme (O bacak görünümü) gelişir; bunun nedeni iç taraflardaki kıkırdağın eksilmesidir. Bu durumda, ilk yapılması gereken kilo fazlalığı varsa verilmesi ve egzersizlere başlanarak bacakların güçlendirilmesidir. Bu tedavilere rağmen yakınma geçmez ve yürüme fonksiyonu zorlaşırsa, O bacak deformitesinin düzeltilmesi gerekir. Bu işleme osteotomi (kemiğin kırılarak düzeltilmesi) adı verilir ve sıklıkla kaval kemiğinin üst ucundan yapılır. Kaval kemiği kırıldığı için bir plak ile fikse edilerek kaynama sağlanır. Kişinin vücut yapısı, kas gücü ve ağrıya toleransına göre ertesi gün kısmi yüklenme verilebilir. Tam yüke, 1,5-2 ay sonra geçilebilir. Fizik tedaviye hemen ertesi gün başlanır.
Osteotomi ameliyatı, uygun bir hastada yapıldıysa (yaşı nispeten genç, obes olmayan, romatizmal hastalığı bulunmayan, ekleminin sadece iç kısmında kıkırdak kaybı olan, kas gücü iyi, sigara içmeyen) sonuçlarının başarılı olma olasılığı yüksektir.
Operasyonun amacı, bacak dizilimini düzeltmek ve böylece hastanın ağrı ve fonksiyonunu rahatlatmaktır. Uygun hastada yapıldığında, ileri yaşlarda yapılması olası diz protezi ameliyatını da önleyebilir. Bu operasyon, diz protezine alternatif bir ameliyat değildir.
