ÇOCUKLARDA YALAN SÖYLEME DAVRANIŞI
Özellikle yaşamın ilk 5 yılında çocukların hayal dünyası oldukça çeşitlidir. Bazen söylediklerine inanamayız, yalan mı, doğru mu, yanlış mı ayırt etmekte zorlanırız. Ancak çocukların anlattıkları aslında yanıltma veya kandırma niyetli değildir. Bunun farkında da değildirler zaten. Gerçek, çocukla birlikte gelişen sürecin bir parçasıdır.
3 yaşa kadar çocuklar düşüncelerinin tam olarak farkında değildirler. Bu yüzden ‘yalan’ konusunda net bir şekilde bahsedemeyiz. Çocuk büyüdükçe, 3-4 yaş, hayal gücü gelişmeye hızlı bir şekilde devam eder. Edindikleri yeni bilgileri test etmek isterler. Hayal dünyasında yaşayan çocuk, farklı farklı hikayeler anlatabilir, başkalarını suçlayabilir, abartılı cümleler kurabilir, hikayeler anlatabilir. Ve tüm bu anlattıklarını gerçekmiş gibi anlatır. Fakat bu dönemlerde tüm bunlar gayet normaldir; çünkü gerçeklik duygusu henüz oluşmamıştır. 5 yaş itibariyle gerçek ve yalanı ayırt etmeye başlar. Fakat bu dönemde sevilme, takdir edilme duygusu baskın olur ve anne babasının sevgisini kaybetmemek için ve yine anne babanın kendisine kızmaması ya da onların üzülmemesi için gerçeği çarpıtabilir. 7 yaş itibariyle de soyut düşünme yeteneği iyice gelişir; 8-10 yaşları itibariyle de gerçek ve yalan arasındaki ayrımı öğrenir.
Özetle çocuğun hayal dünyasındaki ve soyut düşünme becerisindeki gelişim, çocuğun küçük yaşlarda yalan alışkanlığı varmış gibi görmemize neden olur. Halbuki çocuk ‘gerçeği’ yeni öğreniyordur, ‘yalan’ nedir tam olarak bilmez bile. Bu dönemlerde ebeveynler tedirgin olurlar ve çocuklarına kızabilirler. 10 yaşından sonra çocuğun bilişsel gelişimiyle birlikte hayal dünyasındaki gerçek-yalan ayrımı iyice oturur, ayrışır.
Çocuğum 10 yaşından büyük ama hala yalan söylüyor, diyorsanız şu noktalara dikkat etmenizi öneririm:
-Yalan kime söyleniyor? Sadece anneye ya da sadece babaya mı? Yoksa genel olarak mı söyleniyor?
-Ne kadar süredir yalan söylüyor?
-Çocuğu yetiştirilirken anne babanın tutumu nasıl? Baskıcı, otoriter ya da fazla serbest mi?
-Anne baba arasındaki ilişki nasıl? Olumsuz örnekler var mı?
-Çocuğa fazlasıyla sorumluluk veriliyor olabilir mi?
-Aile kurallarınız neler? Çok mu katı?
-(Özellikle istenmeyen durum) Çocuğa şiddet uygulanıyor mu?
Peki aile olarak, çocuğumuzun yalan söylemesi durumunda/söylememesi için ne yapalım?
-Anne baba olarak tutumunuz çocuğunuz üzerinde her açıdan çok önemlidir. Çocuğun ilk teması, ilk öğrenmeleri ailede gerçekleşir. Bu açıdan çocuğunuza model olduğunuzu unutmayın. Dolayısıyla anne baba yalan söylüyorsa, çocuğunuz bunu öğrenir ve o da yalan söyler.
-Çocuğunuzu takdir etmeniz, sevildiğini hissettirmeniz onun en büyük isteklerindendir. Bu yüzden çocuğunuzu takdir edin. Yanlışları elbet olacaktır, bu yanlışları çocuğunuzla konuşarak doğrusunu öğretin. Aşırı tepki ve ağır cezalar vermekten kaçının. Çocuk tepkiniz karşısında korkarsa yalan söylemeye devam edebilir. Unutmayın ki, insanlar konuşa konuşa öğrenir.
-Çocuğa üstünden gelemeyeceği sorumluluklar verirseniz, çocuk başarısız olmaktan ve sizin vereceğiniz tepkiden korkacağı için yalan söylemeye devam edebilir. Bu yüzden başarabileceği görev ve sorumluluklar vermek, kendine güvenini geliştireceği gibi gerçekleri anlatmak için de cesaretlendirir.
-Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamaktan çekinin. ‘Onun çocuğu şunu yapmış, arkadaşın böyle yapmış’ söylemleri artık eskide kalmalı. Çocuğun özgüvenini zedeleyeceğiniz gibi gerçekleri çarpıtmasına da neden olur. Yazımın çoğunda da bahsettiğim gibi çocuğun takdir edilme duygusu her zaman ön plandadır.
-Çocuğunuz gerçekleri çarpıtıyor diye ona ‘yalancı’ etiketi yapıştırmayın. Çocuğa her yalancı dediğinizde çocuk bu etiketi kullanmaya başlayabilir ve bu şekilde davranmaya devam edebilir.
Özetle; anne baba olarak sizin olumlu ve yapıcı tutumunuz çocuğunuzun gerçekleri anlatması ve yalana başvurmaması adına önemlidir. Çocuk öğrenmeye ailede başlar. Öğrendikleriyle hayatını şekillendirir.