Çocuklarda ve yaşlılarada daha az, genç ve orta yaşta daha sık görülen böbrek ve idrar yolu taşları ülkemizde sık görülen hastlıklardandır. Genelikle şiddetli ağrılara neden olan idrar yolları taşları bazen (özellikle büyük ve hareketsiz taşlar) ağrısız seyredebilir.
Zamanıda tedavi edilmeyen taşlar böbreğin bozulmasına ve böbrek yetmezliğine neden olabilirler
Yapısına göre kalsiyum oksalat,kalsiyum fosfat,struvit, ürik asit ve sistin taşları olarak adlandırılır.
Böbrek taşı oluşma riskini artıran faktörler:
İdrar yolu enfeksiyonu (struvit taşı)
Böbrekteki yapısal bozukluklar
Böbrek hastalığı olanlar (renal tübüler asidoz, vb)
Beslenme alışkanlıkları
Yetersiz sıvı alımı
Sıcak iklimde yaşamak
Hiperkalsiüri, sistinüri, hiperokzalüri, hiperürikozüri
Genetik faktörler
Geçirilmiş bağırsak ameliyatları (jejono ileal by-pass)
Metabolik hastalıklar ( hiperparatiroidizm, gut hastalığı,vb)
Özgeçmişinde taş hastalığı olan hastalarda ikinci kez taş oluşma olasılığı bir yıl içerisinde %15, 10 yıl içerisinde % 80 dir..
KORUNMA YOLLARI
Taş oluşumunda beslenme alışkanlıklarının de rolü büyüktür. Beslenme düzenine dikkat ederek büyük ölçüde taş oluşumunu önlemek mümkün.
Başlıca su olmak kaydıyla bol miktarda (günde 2,5 litre) sıvı almak.
Kola, gazoz gibi idrarda asit-baz dengesini bozan içeceklerden kaçınmak. Sitratlı içecekler uygundur.
Greyfurt, portakal ve elma suyu taş hastalığı riskini arttırabilir. Öte yandan saf limon suyu içerdiği sitrik asit dolayısıyla kalsiyum taşlarına karşı koruyucudur.
Süt ve süt ürünlerinin hiç tüketilmemesi taş oluşum riskini arttırır. Kalsiyumdan yoksun diyetler uygulanmamalıdır. Süt, yoğurt, peynir gibi besinler makul ölçülerde
BELİRTİLERİ
Küçük ve hareketli taşlar genelikle şidetli ağrı ile seyreder. Ağrı periyodik olarak artan ve azalan ağrı şeklindedir. Taşın yerine göre bele, kasıklara ve yumurtalara doğru yayılabilir. Şidetli ağrı ile birlikte bulantı kusma olabilir.
Büyük ve hareketsiz taşlar ise çoğu kez hafif ağrıya neden olur.
Bazen idrar yolları ve böbrek iltihabına bağlı olarak yüksek ateş ve idrar yaparken ağrı olabilir
Küçük taşlar(7-8mm den küçük)kendiliğinden düşebilir. Ağrısı olan hastalara ağrı kesici alması ve bol sıvı içmesi önerilir. Bulantı kusması olan hastalara serum içinde ağrı kesici ve bulatı önleyeci ilaçlar verilir.
TEDAVİ
Kendiliğinden düşmeyecek taşlar çeşitli yöntemlerle tedavi edilebilir.
Girişimsel Tedaviler
ESWL:Vucut dışından şok dalgaları ile taş kırma
Rigid URS (Üreterolitotrips): Üreter taşlarını endoskopik yöntemle kırarak tedavisi
Fleksibil URS(RİRS): Böbrek taşlarını endoskopik yöntemle kırarak tedavisi
PNL: Sırt bölgesinden 1cm kesi ile taşın olduğu kısıma girilerek endoskopik yötemle taşın kırılarak tedavisi
Açık böbrek taşı ameliyatı Pyelo-Nefrolitotomi: Endoskopik yöntemlere uygun olmayan büyük taşlar
TAŞ HASTALIĞINDA METABOLİK ARAŞTIRMA
İdrar yolundaki taş ya da taşları tedavi ile (bu tedavi ilaçlar yardımıyla kendiliğinden taşın düşmesi, taş kırma- ESWL-, endoskopik taş cerrahisi olabilir) sistemden uzaklaştırıldıktan sonra 3-4 hafta sonra metabolik değerlendirme önerilir.
Bu değerlendirmede: Öncelikle Sistemden uzaklaştırılan taşın kimyasal analizi
İdrar yolu infeksiyonun olmadığını gösteren idrar kültürü ve tam idrar tahlili yapılır
İdrar yolunda infeksiyon varsa tedavi edilerek idrar yollarıında infeksiyon mutlaka tedavi edilmelidir. İdrar yolları infekisyonu ya da idrar yollarında kanama varlığında metabolik değerlendirme yapılmamalıdır.
İdrar yollarında infeskiyon olmadığından emin olunduktan sonra
24 saatlik idrar toplanır (Laboratuardan verilecek özel 2 adet toplama kabında bu idrar toplanmalıdır)
24 saatlik idrarda değerlendirilecek parametreler:
Kalsiyum
Fosfat
Magnezyum
Sodyum, Potasyum, Klorür
Ürik asit
Sitrat
Oksalat
Ayrıca kanda kalsiyum, fosfat ve gereki olursa paratiroid hormon düzeyleri değerlendirilir. Elde edilen tüm parametreler incelendikten sonra metabolik sapmalar konusunda yorum yapılarak Hemen diet ve koruyucu ilaç tedavisine başlanacağı gibi, belirli patolojilerin ortaya çıkartılmasında 7-10 günlük sıkı diet sonrası yeniden idrardaki bazı incelemeler tekrarlanabilir.
Nihai yorumdan sonra hastaya önerilecek kesin dietler ve koruyucu tedavi programı düzenlenir.
Bu tip yaklaşım ile yeniden idrar yolu sisteminde taş oluşum riski en aza indirilir.
Amaç taş oluştuktan sonra taşın taş kırma ya da cerrahi ile tedavisi değil, taşın oluşmasının önlenmesidir. Bu nedenle taş oluşum mekanizmasının altında yatan metabolik nedenin ortaya çıkartılması gereklidir.
