Aile planlaması sanılanın aksine evli çiftlerin çocuk sahibi olmasını engellemek yada kısıtlamak değil ; bilakis çiftlerin istedikleri , hazır oldukları zamanda ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmasını planlamalarıdır. Esasen amaç gelişen dünyada mutlu bir aile kurumunun temelini oluşturan çocuklar için uygun ortamın planlamasıdır. Pek çok ülkede bu eğitimler ergenlere okul sıralarında verilmektedir.
Aile planlaması prensipleri ile anne ve bebek açısından sağlıklı bir hamilelik sürecinin oluşması için gebelik öncesi , sırası ve sonrasında yapılması gerekenler ortaya konur ve sürecin bilinçli bir şekilde yaşanması sağlanır. Eğitimin kadın ve erkeğe verilmesi önemlidir.
Hamilelikler arasında belli bir sure bırakmak gerekir. Bu hem anne sağlığı hemde ardışık çocuklar açısından mühimdir. Doğumlar arası 2 yıldan kısa aralıkların olması bir önceki çocuğun kayıp riskini %50 dolaylarında artırmaktadır. Keza yine 2 yıldan kısa aralıklı doğumlarda çocukların mental, fiziksel ve ruhsal gelişimleride olumsuz etkilenmektedir. Aynı zamanda annenin fiziksel ve ruhsal olarak hazırlanması ve toparlanması içinde 2 yıl ideal bir zaman dilimidir.
Aile planlamasının amaçları nelerdir diyecek olursak ;
Çiftlerin çocuk sahibi olabilmesini desteklemek
Doğum ve sonrası dönemde kadın sağlını korumak
Toplumu üreme sağlığı konusunda bilinçlendirmek
Riskli adölasan ve ileri yaş gebeliklerini kontrol etmek
Beklenmeyen gebelikleri önlemek- planlı gebeliği desteklemek
Aşırı doğurganlığı önlemek
Hamilelikler arası sağlıklı bir zaman dilimi oluşturmak
Sağlıklı çocuklardan oluşan sağlıklı bir toplum oluşturmaktır.
Evli çiftlerin çocuk istemi olduğunda öncelikle birinci basamakda hekimleri ile görüşmeleri ve gerekli durumda uzman hekime yönlendirilmeleri önemlidir.
Fiziksel ve psikolojik olarak normal olan çiftlerin çocuk sahibi olma istekleri ve neler yapmaları gerektiği , örneğin ; yumurtlama dönemi, anne adayının beslenmesi, anne adayına verilecek gebelik öncesi folik asit desteği , sigara ve alkol gibi zararlı maddelerin kadın ve erkek üreme sağlına olan olumsuz etkileri gibi konularda danışmanlık almak gebelik öncesi dönemde elzemdir.
Denemiş ancak başarılı gebelik elde edememiş çiftlerin araştırılması ve gerekli tetkiklerin ve takibin yapılmasıda aile planlaması hizmetleri kapsamındadır.
19 yaş altı ve 35 yaş üstü gebelikler farklı durumlarla komplike olabilir. Mesela kansızlık, çoğul gebelik , gebelik kaybı, düşük doğum ağırlıklı bebek doğurmak gibi komplikasyonlar adölasan gebeliklerde sık görülürken ; yüksek tansiyon, diabet , kromozomal hastalıklı bebekler daha çok 35 yaş üstü gebeliklerde görülür. Anne adaylarının bilinçlendirilmesi ve sağlıklı yönlendirilmesi , sağlıklı anneler ve anne ölümünün azaltılması için gereklidir.
Üreme sağlığı açısından ; bulaşıcı hastalıklardan korunma, çift tedavisi gerektiren durumları bilmek, kadın ve erkeği enfeksiyonlardan korumakda aile planlaması hizmetleri kapsamındadır.
Beklenmeyen gebelikler,anne adayını hem fizyolojik ,hem ruhsal dengesinde bozulma ve strese neden olabilir. Planlama çiftlerin daha stressiz bir gebelik dönemi yaşamasına yardımcı olur. Ailelerin bakabilecekleri sayıda bebeğe sahip olması hem aile bütçesi, hem ailenin dinamikleri , hemde çocuklara verilecek gelecek için önemlidir. Sık aralıklarla ve çok sayıda çocuk doğurmak kadın bedeninde çeşitli hastalıklara neden olur. Planlama yöntemleri ile önlenebilir anne ölümleri ve bebek kayıplarının , ayrıca zor ve travmatik doğumların önüne geçilebilir. Çocuk açısından erken doğum ve buna bağlı komplikasyonlar, düşük doğum ağırlı, kromozomal anomaliler gibi fizyolojik ve istenmeyen çocuk, sevgi yoksunluğu, ilgi yoksunluğu gibi ruhsal-travmatik durumlar nispeten önlenmiş olur.
Aile planlaması uygulamaları etkin olan toplumlar gelişmişlik sıralamasında üst sıralarda yer alır. Planlanmış bir toplum daha hızlı ve emin adımlarla gelişir.
Aile planlaması yöntemleri geleneksel ve modern yöntemler , yada başka bir sınıflamaya göre cerrahi ve cerrahi olmayan yöntemler olarak sınıflandırılır.
Geleneksel yöntemlerde etkin korunma %60 larda iken , modern yöntemlerde %98 gibi yüksek başarı oranları görülür.
Herhangi bir yöntem kullanmış ve sonrasında çocuk istemi olan çiftler, yöntemi bıraktığında en geç 1 yıl içinde %90 gebelik sahibi olur.
Yöntemler kısaca şöyle sıralanabilir ;
Hormonal Teknikler : Doğum Kontrol Hapları , aylık iğneler , üç aylık iğneler
NuvaRing : Gebelikten Önleyici Halka
Rahim İçi Araçlar : Spiral (RİA) ve Hormonlu Spiral (Mirena)
Cilt Altı İmplantları : Norplant , İmplanon
Bariyer Yöntemleri : Prezervatif (Kondom) ,Vajinal Fitiller , Diyafram ve Kadın Prezervatifi (Femidom)
Geri çekme Yöntemi
Takvim Yöntemi
Vajinal Duş
Kadında Tüplerin Bağlanması
Erkek İçinTüplerin Bağlanması (Vazektomi)
Yukarda sıralanan tüm yöntemlerin belli avantaj ve dezavantajları vardır. Çiftler hekimleri ile konuşarak onlar için en uygun yöntemi bulabilir. Bunlardan kimi geri dönüşü olan , kimi değildir. Her yöntem bireyselleştirilerek kullanılmalıdır. Birisi için tercih edilen yöntem bir diğeri için uygun olmayabilir. Ertesi gün hapları ve kürtaj aile planlaması yöntemleri arasında sayılmaz. Ertesi gün hapları acil kontraseptif metoddur.
