Kronik Yorgunluk Sendromu Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Kronik Yorgunluk Sendromu Nedir?

Kronik Yorgunluk Sendromu (KYS) ya da tıbbi adıyla Myalgic Encephalomyelitis / Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS), kişide dinlenmekle geçmeyen, uzun süreli (en az 6 ay) ve ciddi bir yorgunluk halinin yanı sıra bilişsel bozukluk, uyku sorunları ve fiziksel aktiviteye karşı tolerans kaybı ile karakterize karmaşık bir kronik hastalıktır.

Bu hastalık yalnızca yorgunluk hissi değildir; merkezi sinir sistemi, bağışıklık sistemi ve hormonal denge üzerinde etkili olduğu düşünülen çok boyutlu bir bozukluktur.

Tanı Kriterleri Nelerdir?

Uluslararası kabul görmüş tanı kriterlerine göre aşağıdaki semptomlar en az 6 ay süreyle bulunmalıdır.

• İstirahatle geçmeyen derin fiziksel ve zihinsel yorgunluk
• Post-egzersiyonel halsizlik (PEM): En ufak fiziksel veya zihinsel çaba sonrası semptomlarda belirgin artış
• Uykudan sonra dinlenememiş hissetme
• Bilişsel bozukluklar (konsantrasyon güçlüğü, bellek problemleri)
• Ortostatik intolerans (ayakta dururken baş dönmesi, çarpıntı)

Bu semptomlar bireyin günlük işlevlerini belirgin şekilde bozar ve sosyal, mesleki ve kişisel yaşamını olumsuz etkiler.

Kronik Yorgunluk Belirtileri Nelerdir?

ME/CFS hastalarının yaşadığı semptomlar oldukça geniştir. Aşağıda bu semptomlar kategorize edilmiştir.

Nörolojik Belirtiler

• Beyin sisi
• Dikkat dağınıklığı
• Kelime bulma güçlüğü
• Hafıza zayıflığı

Kas-İskelet Sistemi Belirtileri

• Yaygın kas ağrıları
• Eklem ağrıları (şişlik olmaksızın)
• Kas güçsüzlüğü

Otonom Sinir Sistemi Belirtileri

• Çarpıntı
• Düşük tansiyon (özellikle ayağa kalkınca)
• Terleme bozuklukları

Uyku Bozuklukları

• Uykudan dinlenmeden uyanma
• Uykuya dalamama ya da sık uyanma
• Gece terlemeleri

Bağışıklık Sistemi Belirtileri

• Sık enfeksiyon geçirme
• Boyunda ve koltuk altında ağrılı lenf bezleri
• Düşmeyen düşük ateş

Kronik Yorgunluk Nedenleri Nelerdir?

ME/CFS'nin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak birden fazla etkenin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.

Viral Enfeksiyonlar

• Epstein-Barr virüsü (EBV)
• Sitomegalovirüs (CMV)
• İnsan Herpes virüsü-6 (HHV-6)
• COVID-19 sonrası (long COVID)

Bağışıklık Sistemi Bozuklukları

• Aşırı veya yetersiz bağışıklık tepkileri
• Kronik inflamasyon

Hormon Düzensizlikleri

• Kortizol, adrenal hormonlar, hipofiz-hipotalamus ekseni bozuklukları

Genetik Yatkınlık

• Bazı HLA tipleriyle ilişkilendirilen olgular

Fiziksel ve Psikolojik Stres

• Travmalar, ameliyatlar veya ciddi psikolojik zorlanmalar sonrası tetiklenebilir.

Kronik Yorgunluk Tanı Yöntemleri Nelerdir?

ME/CFS için kesin bir tanı testi yoktur. Bu nedenle,

• Öncelikle tiroid hastalıkları, diyabet, anemi, uyku apnesi, depresyon gibi diğer hastalıklar dışlanır.
• Klinik gözlem ve detaylı semptom sorgulaması yapılır.
• Tanı için "Kanada Kriterleri", "IOM kriterleri" ve "Fukuda kriterleri" gibi rehberler kullanılır.

Kronik Yorgunluk Tanı Yöntemleri Nelerdir?

ME/CFS'nin kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, semptomları hafifletmeye yönelik çoklu yaklaşımlar kullanılmaktadır.

İlaç Tedavileri

• Uyku düzenleyiciler (melatonin, amitriptilin düşük doz)
• Ağrı kesiciler (parasetamol, NSAID)
• Antidepresanlar (duygudurum için, düşük doz)
• Antihistaminikler (bazı olgularda etkili olabilir)

Enerji Yönetimi (Pacing)

• Aktivite seviyesinin dikkatli şekilde planlanması
• Günlük işler arasında dinlenme periyotları
• “Çok iyi hissettiğinde fazla yapma” prensibi

Psikoterapi

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT)
• Kabul ve kararlılık terapisi (ACT)
• Duygusal destek için grup terapileri

Beslenme ve Takviyeler

• D vitamini, B12, magnezyum, omega-3 gibi destekler
• Anti-enflamatuar beslenme
• Gıda intoleranslarına dikkat edilmesi

Fiziksel Terapi

• Hafif egzersiz, esneme ve nefes teknikleri
• Fiziksel kapasiteye göre özel programlar

Alternatif Yöntemler

• Akupunktur
• Meditasyon ve yoga
• Mindfulness (farkındalık terapileri)

Yaşam Kalitesi ve Uzun Dönem Süreç

ME/CFS kronik seyirlidir ve bazı hastalarda yıllarca devam edebilir. Ancak doğru yaklaşımla:

• Semptomlar hafifleyebilir,
• Alevlenmeler kontrol altına alınabilir,
• Kişi işlevsel yaşamını sürdürebilir.
• Erken teşhis, doğru destek ve kişiselleştirilmiş bakım çok önemlidir.

COVID-19 sonrası gelişen uzun süreli yorgunluk, “long COVID” adıyla anılsa da birçok semptom ME/CFS ile benzerlik gösterir. Bu nedenle, pandemiden sonra ME/CFS olgularında belirgin artış olmuştur.

Kronik yorgunluk sendromu, gerçek ve ciddi bir hastalıktır. Toplumda çoğu zaman yanlış anlaşılır ya da psikolojik yorgunlukla karıştırılır. Ancak tıbbi olarak tanımlanmış, WHO tarafından kabul edilmiş nöroimmün bir bozukluktur.

Öneriler.

• Semptomları günlük olarak not alın (enerji günlüğü).
• Aşırı fiziksel ve zihinsel yüklerden kaçının.
• Destek gruplarına katılın.
• Deneyimli bir fizik tedavi uzmanı, dahiliyeci veya immünoloji uzmanı ile görüşün.
• Gerekirse psikolojik destek almaktan çekinmeyin.