Duygudurum Bozukluğu Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Duygudurum Bozukluğu Nedir?

“Mood disorders” olarak da bilinen bu bozukluklar; aşırı üzüntü (depresyon) ya da taşkınlık (mani) gibi uç duyguların uzun süreli, kontrolsüz ve günlük yaşamı etkileyecek şekilde yaşanmasıyla karakterizedir. Ruh hâli hepimizin zaman zaman değişse de, duygu durum bozukluklarında bu değişiklikler yoğun, uzun süreli ve işlevselliği bozacak düzeydedir.

Duygudurumu (mood), bireyin günlerce veya haftalarca süren duygusal havasını ifade eder. Bir insanın neşeli, karamsar, öfkeli veya huzurlu olması geçici duygulardır; ancak duygu durumu, bu duyguların geneline hâkim olan sürekli duygusal hali temsil eder. Duygu durum bozukluklarında bu denge bozulur. Birey ya sürekli çökkün hisseder (depresyon) ya da normalden taşkın ve enerjik olur (mani veya hipomani).

Duygudurum Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Depresif Bozukluklar

• Majör Depresif Bozukluk (Depresyon): Sürekli mutsuzluk, umutsuzluk ve ilgi kaybı. Enerji azalması, isteksizlik. Uyku ve iştah bozuklukları. Ölüm veya intihar düşünceleri. Majör depresyon, genellikle en az 2 hafta boyunca süren çökkün ruh hâli ile tanımlanır. Kadınlarda daha sık görülür.
• Distimi (Kronik Depresyon):  Daha hafif ama uzun süreli bir depresyon şeklidir (en az 2 yıl). Kişi genellikle “hiç tam olarak iyi hissetmemiş” gibidir. Günlük yaşamda işlevsellik sürse de hayat kalitesi düşüktür.

Bipolar Bozukluklar

• Bipolar I Bozukluk: Kişide mani atakları görülür (aşırı enerji, taşkınlık, riskli davranışlar). Genellikle depresyon dönemleriyle döngü hâlindedir. Mani en az 1 hafta sürer ve ciddi işlev kaybına neden olabilir.
• Bipolar II Bozukluk: Hipomani (daha hafif mani) + depresyon dönemleri görülür. Hipomani, enerji artışı ve üretkenlikle birlikte gelebilir. Ancak depresyon dönemleri daha uzun ve ağır geçebilir.
• Siklotimi (Dalgın Bipolarite): Hipomani ve hafif depresyon ataklarının sık ve dalgalı şekilde yaşanması. En az 2 yıl boyunca bu duygusal iniş çıkışların görülmesi gerekir.

Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu

• Özellikle kış aylarında gün ışığının azalmasıyla ortaya çıkar
• Belirgin enerji düşüklüğü, uyku artışı, karbonhidrat isteği olur
• Genellikle ilkbaharla birlikte düzelir

Doğum Sonrası Depresyon

• Doğumdan sonra hormonal değişimlere ve yaşam stresine bağlı gelişir.
• Ağlama nöbetleri, suçluluk hissi, bebeğe karşı ilgisizlik görülebilir.
• Postpartum psikoz gibi ağır tablolar da ortaya çıkabilir.

Duygudurum bozukluğunun nedenleri nelerdir?

Duygu durum bozukluklarının kesin nedeni tek bir faktöre indirgenemez. Genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin birleşimi söz konusudur.

• Genetik Yatkınlık: Ailede depresyon veya bipolar bozukluk öyküsü varsa risk artar. Özellikle bipolar bozuklukta kalıtsal eğilim güçlüdür.
• Beyin Kimyasındaki Dengesizlikler: Serotonin, dopamin, noradrenalin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği. Hormon bozuklukları (örneğin tiroid problemleri). 
• Psikososyal Etkenler: Travmalar, yas, ayrılık, istismar. Kronik stres ve sosyal izolasyon. Erken çocukluk döneminde bağlanma sorunları.
• Fizyolojik Faktörler: Uyku bozuklukları, kronik hastalıklar.  Madde kullanımı (alkol, uyuşturucular). Mevsim değişiklikleri ve sirkadiyen ritim bozuklukları.

Duygudurum bozukluğunun belirtileri nelerdir?

Duygu durum bozuklukları belirtileri türüne göre değişse de genellikle şu belirtiler ortak olarak görülür.

• Duygusal dalgalanmalar
• Uyumakta veya uyanmakta güçlük
• Kararsızlık, değersizlik hissi
• Konsantrasyon sorunları
• İştah değişiklikleri (azalma veya artış)
• Sosyal ilişkilerden geri çekilme
• Enerji kaybı veya aşırı enerji

Bipolar bozuklukta, mani dönemlerinde kişinin özgüveni aşırı yükselir, uyku ihtiyacı azalır, düşünmeden riskli kararlar alma eğilimi artar.

Duygudurum bozukluğunun tanısı nasıl konur?

Tanı, bir psikiyatrist tarafından ayrıntılı görüşme ve gerekirse ölçeklerle (örneğin Beck Depresyon Ölçeği, MDQ) değerlendirme ile konur. Beyin görüntüleme veya kan testleri genellikle tanıdan çok eşlik eden diğer durumları dışlamak için kullanılır. Önemli olan, belirtilerin süresi, şiddeti ve kişinin yaşam kalitesi üzerindeki etkisidir.

Duygudurum bozukluğunun tedavi yöntemleri nelerdir?

Tedavi, kişinin tanısına, semptomlarının şiddetine ve genel sağlık durumuna göre belirlenir. En etkili yaklaşım genellikle ilaç + psikoterapi kombinasyonudur.

İlaç Tedavisi

• Antidepresanlar (SSRI, SNRI, trisiklikler): Depresif bozukluklarda
• Duygu durum dengeleyicileri (lityum, valproat, lamotrijin): Bipolar bozuklukta
• Antipsikotikler: Şiddetli mani veya psikotik belirtiler varsa
• İlaç tedavisi mutlaka bir doktor kontrolünde başlanmalı ve düzenli izlenmelidir.

Psikoterapi

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce-davranış ilişkisini ele alır
• Şema terapisi: Erken yaşantıların bugünkü duygularla ilişkisini inceler
• Aile terapisi: Özellikle bipolar bozuklukta önemlidir
• Destekleyici terapi: Duygusal ifade, kabullenme ve dayanıklılığı artırır

Diğer Yaklaşımlar

• Işık terapisi: Mevsimsel depresyonda
• Transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS): İlaçlara dirençli vakalarda
• Elektrokonvülsif terapi (EKT): Şiddetli depresyon veya intihar riski olanlarda

Yaşam Tarzı ve Destekleyici Önlemler Nelerdir?

• Düzenli uyku: Özellikle bipolar bozuklukta kritik
• Egzersiz: Endorfin üretimini artırır
• Dengeli beslenme: Omega-3, B12, D vitamini önemlidir
• Sosyal destek: Yalnızlaşma semptomları artırabilir
• Stres yönetimi: Nefes egzersizleri, yoga, meditasyon

Duygu durum bozuklukları, bireyin hayat kalitesini ve işlevselliğini ciddi şekilde etkileyebilen psikiyatrik durumlardır. Ancak doğru tanı, erken müdahale ve kişiye özel bir tedavi planı ile bu bozukluklarla sağlıklı bir yaşam mümkündür. Ruh sağlığı da fiziksel sağlık kadar önemlidir ve utanılacak değil, konuşulması gereken bir konudur.