Histrionik kişilik bozukluğu Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından genellikle yetişkinliğin ilk dönemlerinde başlayan, aşırı duygusallık ve dikkat çekmek, çevresi tarafından onay arama ihtiyacının yüksekliği ile kendini belli eden kişilik bozukluğu olarak tanımlanmıştır. Narsistlerden farklı olarak çevreleriyle ilişkilerinin her dakikasına dikkat ederler.
Histerik (Histirionik) kişilik bozukluğu olan bireyler genel olarak şöyle tanımlamak mümkün:
Görünümlerine önem veren, renkli, çevrelerine karşı olumlu izlenim bırakmaya çalışan, dikkatleri üzerine çekmeye isteği ve çabası olan, bu nedenle ilişkilerinde etkileyici tutumlar sergileyen, olayları olduğundan daha abartılı yaşayan çoğu zaman dramatize eden, iş birliği kurup çabuk arkadaş edinebilen fakat bir o kadar da kendilerini çabuk reddedilmiş hisseden bireylerdir. Bireyler duygularını uygunsuz ve abartılı sergileyebilirler. Duygularında ani değişimler görülebilir. Sürekli bir yenilik ve heyecan arayışı içinde olabilirler. Sıradan günlük olaylar karşısında sıkkınlık yaşayabilirler.
Kavramın Etimolojik Kökeni
Eskiden bu kişilik bozukluğuna “histerik kişilik bozukluğu” denirdi. Eski Yunancada histeron “rahim” demektir. Buna atıfta bulunan bir isimlendirme doğrudan cinselliği çağrıştırmaktadır. Hele de kelimenin Türkçe’de, baştaki “H” harfi düşürülerek söylenmesi durumunda ortaya çıkan “isterik” kelimesi büsbütün bir anlam kaymasına ve kavram kargaşasına neden olmaktadır. Bu şekilde telafuz edildiğinde kavram, bu kişilik özelliği gösteren insanların sadece “baştan çıkarıcı tavırlarını” dikkate alan, salt cinselliğe gönderme yapan ve kişilik örüntüsünün diğer özelliklerini gözardı eden bir niteleme halini almaktadır. Böylece özellikle kadınlarla ilgili olarak “isterik” nitelemesi yapıldığında “aşırı cinsellik isteği olan ya da cinselliğe açlığı olan” kişi anlamı çıkmaktadır ki bu doğru değildir. Latincedeki “histrio” kelimesinden yola çıkılarak yapılan isimlendirme daha doğru bir isimlendirmedir. Histrio “oyuncu, sahne sanatçısı” anlamına gelir. Gerçekten de kişilik bozukluğuna esas renk veren unsur baştan çıkarıcılıktan çok duygu ve düşüncelerin ifadesinde, kişiler arası ilişkilerde jest ve mimikleri, ses tonunu abartılı kullanma yani “dramatik” davranmadır (drama=tiyatro oyunu). Bu nedenle bu kişilik bozukluğuna rahim anlamına gelen yunanca histeron kelimesine gönderme yapan histerik yerine oyuncu anlamına gelen latince histrion kelimesinden türeme histrionik nitelemesi daha doğrudur. Aşağıda histrionik kişilik bozukluğuna ait belli başlı özellikler verilmiştir.
Histerik Kişilik Bozukluğunda Şu Belirtiler Görülür:
Teşhirci davranış.
Sürekli tatmin veya onay arayışı.
Duyguların aşırı gösterilerek dramatize edilmesi. Örneğin yeni tanıştığı biriyle kucaklaşmak veya acıklı bir filmde kontrolsüzce ağlamak.
Eleştiri veya onaylanmamaya karşı aşırı duyarlılık.
Kişiliğinden gurur duyma, değişime karşı isteksizlik ve herhangi bir değişimi tehdit olarak algılama.
Uygunsuz şekilde kışkırtıcı davranış veya görünüm sergilemek.
Somatik belirtileri kullanarak dikkati üzerine çekmeye çalışmak.
İlgi merkezi olma ihtiyacı.
Hayal kırıklıklarına karşı düşük tolerans.
Ani kararlar almak.
Duygusal hallerin hızlı değişimi. Bu haller başkalarına yüzeysel veya abartılı olarak görünebilir.
İlişkilerin gerçekte olduğundan daha içten olması gerektiğine inanmak.
Histerik Kişilik Bozukluğu Olanlarda Görülen Düşünce Biçimleri
İnsanların ilgisini çeken biriyim. Mutlu olabilmem için insanların ilgisinin benim üzerimde olması gerekir. İnsanlar bana ilgi göstermezse mutlu olamam. Herkes benimle ilgilenmeli.
İnsanlar beni eğlenceli biri olarak tanımalı. Böylece zayıf yanlarımı fark etmezler.
Ben abartılı davranıp aşırıya kaçmadıkça kimse bana ilgi göstermiyor. İnsanların beni görmezden gelmeleri korkunç!
Duygular ve sezgiler mantıklı düşünmekten daha önemlidir.
Histirionik Kişilik Bozukluğu; aşağıdakilerden en az beşinin varlığı ile erişkinliğin erken evrelerinde başlayan, aşırı duygusallık ve sürekli kendisiyle ilgilenilmesi çabası ile devam eden bir bozukluktur.
İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
Başkalarıyla olan etkileşimi çoğu zaman uygunsuz bir biçimde cinsel yönden ayartıcı ya da baştan
çıkartıcı davranışlarla belirlidir.
Hızlı değişen ve yüzeysel kalan duygular sergiler.
İlgiyi üzerine çekmek için sürekli olarak fiziksel görünümünü kullanır.
Aşırı bir düzeyde başkalarını etkilemeye yönelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma biçimi vardır.
Gösteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartmayla gösterir.
İlişkilerin normalden çok daha fazla yakın ve fazla içli-dışlı olmasını ister.
Histerik Kişilik Bozukluğu olan bireyler genellikle ilişkilerinde yaşadığı bazı sorunlar ya da başka psikiyatrik bozukluklar nedeniyle uzman yardımı isterler. Bireysel ya da grup psikoterapisi ve ilaç tedavisinden fayda görebilirler.
