Uyku evreleri

Uyku tüm memelilerin enerjilerini koruyabilmesi,sinir sisteminin gelişim ve onarımını sağlayabilmesi için doğal bir süreç olup;uyarılmışlığı,otomatik işlevleri,davranışı bilişsel işlevleri ve hücre içi mekanizmaları kontrol eden sinir sistemi başta olmak üzere biyolojik yapının birçok bileşeni ile ilgilidir.

Berger tarafından  1929 yılında ortaya çıkan EEG uykunun araştıılmasında önemli bir yere sahiptir.Uyku sırasındaki EEG kayıtlarıyla ilgili çalışmalar 1937 senesinde  Loomis ve arkadaşları ortaya koymuştur.Araştırmalar uykunun beş dönemi olduğunu söylemiş fakat beşinci dönemi hızlı göz hareketlerinin hareket ettiği REM dönemi olarak açıklayamamışlardır.Uyukunun REM evresini 1957 Dement ve Kleitman açıklamışlar ve uykunun periyodik olarak birbirini izleyen dönemlerden meydana geldiğini açıklamışlardır. (Leyla Şahin, 2013)

Uyku organizmanın işlevlerinde pasif bir yavaşlama ve sessizliğe geçiş şekli değildir.Uykuya geçme ve uykunun sürmesi aktif bir süreçtir ve karmaşık nörofizyolojik,biyokimyasal düzenekleri kapsar.Normal süreci boyunca uyku döngüsel bir süreçtir.Gece boyunca 90-120 dakika aralıklarla 4-5 defa yineleyen ve ayrı özellikleri olan iki tür uyku durumu çeşidi vardır. (Prof.Orhan Öztürk, 2016)

Uyku-uyanıklık anahtarı,hipotalamusta uyku ve uyanıklığı açık-kapalı anahtar gibi kesintili olarak düzenleyen evrenin adıdır. (Alkın, 2015)

Memelilerde uyku iki evrede gerçekleşir.REM ve Non-REM uykusu.Bu evreler EEG ile ölçülen beyin elektirk aktivitesi,göz hareketleri ve kas tonundaki değişiklikler bakılarak belirlenir.N/REM uykunun 4/5 ini içerir ve REM uykusu dönemleri arasında farede 10 dakikadan az,insandainsanda 90 dakika olmak üzere beyin büyüklüğüyle ilişkilidir. (Dr.Aylin Ertuğrul, 2004)

Hızlı göz hareketleri-REM uykusu,desenkronize uyku ya da ters uyku da denilir.Bu uyku EEG ritmi uyanıklıktakine benzer olduğu halde kas tonusu en düşük seviyeye düşer,hızlı göz hareketleri görülür,solunum,kan basıncı,nabızda düzensizlik ve peniste sertleşme gözlemlenir.Bu uykuda rüyalar görülür,işlevsel görüntüleme incelemeleri REM döneminde beyin enerji metabolizmasının uyanıklıkla aynı,hatta daha yüksek olduğu gözlenmektedir.

Rem-dışı(Non-REM) dönemi-Uykunun geri kalan bölümüne REM-dışı veya S-uykusu adı verilir.S-uykusuna sessiz uyku denilir.REM-dışı uykuda kan basıncı,kalp hızı,solunum hızı seviyesi iner.Otonom sinir dizgesinin sempatik etkinlikleri yavaşlar,parasempatik etkinliği hızlanır.İşlevsel görüntüleme incelemelerinde uyku evreleri ilerledikçe beynin oksijeni kullanımı ve glukoz metabolizması inmektedir.

REM-dışı uyku döneminin özgül EEG değişiklikleri ile dört evresi belirtilmiştir.Ayrıca karabasan bozukluğu REM uykusunda gözlemlenmektedir. (Birliği, 2013)

I.evre:Uyanıklıktan uykuya geçişin başıdır.EEG’de alfa dalgaları kaybolur,düşük voltajlı desenkronize etkinlik,bazende düşük voltajlı,düzenli dalgalar görülür.

II.evre:Uykuya daldıktan birkaç saniye veya dakika sonra,EEG’deki dalgaların hızı düşer,genliği yükselir.Ayrıca saniyede 13-15 devirli iğcik biçiminde uyku dalgaları ve K-kompleksi denilen yüksek voltajlı dikenler gözlemlenir.

III.evre:Uyku iğcikleri yavaş yava kaybolur,saniyede 1-3 devirli yüksek voltajlı delta dalgası belirir.

IV.evre:Delta dalgaları EEG de fazladır.

Uyku birinci evreyle başlar ve uyku süresince evreler ilerleme kaydeder.Uykunun I ve II.evrelerine yüzeysel uyku denir.III ve IV.evreler derin uyku dönemidir,bu döneme delta uykusu denilmektedir.REM uykusunun toplam süresi beşte biri düzeyindedir.Normal uykuda ilk REM dönemi uykuya geçişten 90-120 dakika sonra belirmeye başlar;ilk REM’in ortaya çıkışına kadar bu döneme REM latansı denilir.Uykunun ilk saatlerinde REM uykusu 5-10 dakika,son saatlerinde ise 20-40 dakika aralığındadır.Yani sekronize uyku,sessiz uyku daha çok uykunun ilk saatlerinde,desekronize ,etkin uyku daha çok son saatlerde gerçekleşir.Rüyalar uykunun bu son döenminde görülür.Yüzeysel uyku sırasında uyanmanındaha kolay olduğu söylenmektedir.Derin uykuda ise,uyanabilmek için çok şiddetli uyaranlar gerekmektedir.REM uykusunda da uyandırılabilme derin uykuya göre daha kolay sağlanır.Bir yetişkinin uykusu esnasında gecede ona kadar varabilen sayıda kısa süreli uyanmalar görülebilmektedir.Bu uyanmalar hatırlanmaz ve normal kabul edilmektedir.50 yaşından sonra REM uykusu azalır.

Kaynakça

Alkın, P. (2015). Stahl'ın Temel Psikofarmakolojisi. İSTANBUL: İstanbul Tıp Kitapevi.

Birliği, A. P. (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kiabı. Ankara: HYB.

Dr.Aylin Ertuğrul, D. R. (2004). Uykunun Nörobiyolojisi ve Bellek Üzerine Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 300-308.

Leyla Şahin, M. A. (2013). Uyku ve Uykunun Düzenlenmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 93-98.

Prof.Orhan Öztürk, P. U. (2016). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. ANKARA: Bayt.

Stahl2. (tarih yok).