Travma; beklenmedik, aniden ve kişinin baş edemeyeceği zorlukta ve kişide stres tepkilerine neden olan yaşantıdır. Travmayı olağan olumsuz yaşantılardan ayıran, kişinin yaşamına ya da beden bütünlüğüne tehdit, şiddet ya da ölümle karşı karşıya kalmadır. Aynı zamanda kişi travma anında karşı konulmaz bir güç tarafından çaresiz bırakıldığını hisseder. Denetleme, bağlantı kurma ve anlamlandırma gibi baş etme becerileri felce uğrar. Travmatik yaşantıya maruz kalan kişiler, kendilerini tüm kontrollerini kaybetmiş gibi hissederler. kişi, güvenlik duygusunun (benim başıma gelmez) kaybolduğunu hisseder. Her şey eskisinden farklıdır.
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ise kişinin varlığını tehdit eden ölüm, ağır yaralanma ve cinsel saldırıya uğrama gibi doğal ya da insan eliyle gerçekleşen kişide oluşturduğu duygusal, davranışsal, bilişsel ve fizyolojik belirtilerin travma anından sonra devam ettiği, kaçınma davranışının eşlik ettiği klinik tablodur. TSSB travma geçtikten sonra kişide devam eden kaygı, stres ve endişe halinin güvenli ortamlarda da kişiyi etkilemeye devam etmesi, kaçınmaların ve bazı bedensel belirtilerin de eşlik ettiği stresörle ilişkili bozukluklar grubunda yer alan psikiyatrik bir tanıdır.
Travma anıları, kişi için öyküsel olarak anlatmayı güçleştirecek bir biçimde bellekte saklanır. Bilinç düzeyinden uzaklaştırılır ve yarı bilinçli olarak ya da bilinç dışı bir düzeyde bölük pörçük bulunur. Anılar bölük pörçük ve birbiriyle ilişki içinde değilse, bu kişiler için iç yaşantılarının neredeyse hiçbir anlamı olmaz. Bu anılar, en azından yarı tutarlı bir öyküye dönüştürülmek üzere bir araya getirilene dek, bu kişiler kendi kendilerine anlamakta güçlük çekerler.
Klinik Belirtiler ve Tanı Ölçütleri
Travma sonrası stres bozukluğu, tanı ölçütleri kitabı DSM-5 e göre şu şekildedir:
Bir veya birden fazla durumlarla belirli ölüm, yaralanma veya cinsel saldırıya maruz kalma.
Örseleyici ve zorlayıcı yaşantıyı birebir yaşamış olma
Yakından tanıdığı birinin travmatik yaşantılarına şahit olma
Bir yakınının travmatik bir olay yaşadığını öğrenme
Travmatik yaşantının hoşa gitmeyen ayrıntılarının tekrarlayıcı ve sürekli olarak kişiyi rahatsız etmesi
Not: aşağıdaki B, C ve D tanı ölçütleri bir aydan uzun sürmelidir.
Örseleyici olaylardan sonra görülen istenç dışı gelen aşağıdaki bir veya daha çok belirti
Yineleyici ve istençdışı travmatik anılar
Yineleyen sıkıntı verici düşler
Olayı yeniden yaşıyormuş hissi
Dissosiyasyon tepkileri
Travmayı hatırlatan uyarıcılardan rahatsız olma, bunlara karşı hassasiyet
Travmayı hatırlatan uyarıcılara bedensel tepkiler
Bir veya her ikisinin olması ile birlikte travmatik olaylara ilişkin uyaranlardan sürekli kaçınma
Travmatik iç uyaranlardan kaçınma (anılar, düşünceler, duygular)
Travmatik dış uyaranlardan kaçınma (insanlar, yerler, konuşmalar, nesneler)
Aşağıdakilerin ikisi veya daha fazlasıyla belirli travmatik olaylardan sonra bilişlerde ve duygularda olumsuz değişikliklerin olması
Unutkanlık (dissosiyatif amnezi)
Kendisi, dünya ve başkalarıyla ilgili olumsuz ve abartılı inançlar
Kendisini veya başkalarını suçlama, çarpık bilişler
Sürekli olumsuz duygudurum
Sosyal içe çekilme
Yabancılaşma duyguları ve toplumsal izolasyon
Sürekli olarak olumlu duyguları yaşayamama
Aşağıda verilenlerin ikisi ve daha çoğuyla belirli örseleyici olaylara ilişkin uyarılma ve tepki gösterme biçiminde belirgin değişikliklerin olması
Saldırganlık ve öfke patlamaları
Sakınmaksızın tehlikeli olabilecek etkinliklere katılma
Her an tetikte olma
Abartılı irkilme tepkileri
Odaklanma güçlükleri
Uyku bozukluğu
Travma sonrası Stres Bozukluğunun Tedavisi
Travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde ilaçla tedavi ve psikoterapi için geliştirilen terapi yaklaşımları vardır, başlıca psikoterapi yaklaşımları;
Travma odaklı bilişsel davranışçı terapi
EMDR (Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme)
Virtual Reality therapy (sanal gerçeklik terapisi)
Stres Yönetimi
Psikodinamik Psikoterapi
Hipnoterapi ve sosyal beceri eğitimi.
Bu yaklaşımlardan TSSB tedavisinde üzerinde en çok araştırma yapılan yöntem travma odaklı bilişsel davranışçı psikoterapidir (BDT). Son yıllarda yapılan bazı bilimsel araştırmalarda TSSB tedavisinde Travma odaklı BDT ve EMDR’nin diğer terapilerden üstün olduğu bildirilmiştir. Akut veya kronik TSSB olan afet mağdurlarında Travma odaklı BDT, tedavide ilk seçenek olarak tavsiye edilmektedir.
Travma Odaklı bilişsel davranışçı terapi TSSB’ nin travmaya ait anı ve bilginin işlenip bellekte kodlanmamasındaki kusurdan ileri geldiğini öne sürmektedir. Buna göre travmatik deneyimin yaşandığı andaki uyaranlara ait bilgi sözel, davranışsal ve fizyolojik tepkiler olarak kişinin belleğinde “korku yapıları” olarak yerleşmekte, kişi benzeri olayı yeniden yaşadığında bu bellek bölgesi aktive olmakta ve bireyin travmayla ilgili durumlardan kaçınmasını sağlamaktadır.
TSSB yaşayan kişiler konu hakkında konuşmaktan çekinerek, travmayı hatırlatan yerlere gitmeyerek travmayı duygusal olarak kilitleyip saklamaktadırlar. Bu şekilde “Emotional Processing” Duygusal işlemlemeyi ve iyileşme mekanizmasını bypass ederler. Travma odaklı BDT uzun süreli maruziyet yöntemi ile korkularla yüzleşmenin ve bunları kontrol etmeyi öğrenmenin önemini vurgulayarak, yaşanan travmayla güvenli şekilde yüzleşmeyi hedefler. Görüntüleme, yazma veya olayın yaşandığı yerlere ziyaret gibi uygulamalar terapinin bileşenleridir.
Travma Anıları Özümsenmemiş (Sindirilmemiş) Bilgidir. Arşivlenmemiş bilgidir. Kişi olayı ayrıntılarıyla anımsayınca; Ölmeyeceğini, dağılmayacağını ya da işlevlerinin durmayacağını, bunları gerçek yaşam olayları gibi yeniden yaşamayacağını, anıyı tekrar anlattığında yaşamak ile hatırlamanın farklı şeyle olduğunu fark eder. Bunun yanı sıra bilişsel yeniden yapılandırma yöntemi ile, travma ile ilgili olarak yerleşmiş olan problemli bilişsel süreçlerin (inanç ve düşüncelerin) tespit edilip yerini daha adaptif, işlevsel ve rasyonel bilişsel süreçlerin almasını sağlamayı hedefler.
EMDR (Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme) TSSB tedavisinde Travma odaklı bilişsel terapi ile eşit etkili olduğu bildirilmiştir. Bir bilgi eğer sıkıntı verici ya da travmatik ise tam olarak işlenemez. Bellekte olayla ilgili ilk algılar, beraberinde çarpıtılmış düşünce ve algılar olarak depolanacaktır. TSSB’nin “intrusive” (girici) belirtilerinin, travmanın işlenmemiş algı, afektif ve bilişsel elemanlarından kaynaklandığı varsayılır. Göz hareketleri ve diğer bilateral (iki yönlü ses ya da dokunma uyaranı gibi) uyaranların bilgi işlemeyi uyardığı varsayılmaktadır. Göz hareketleri uyarıcı ve engelleyici dengeyi yeniden kurup “donmuş” bilginin duyarsızlaştırılmasını sağlayarak bilgi işlemeyi ve uyarlanmış bir bütünleşmeyi sağlamaktadır. Bilgi işleme, olumsuz etkinin nötrlenerek travmatik imgenin yoğunluğunun azalması ve olumlu düşüncenin yeniden kurulması sayesinde gerçekleşir.
TSSB tedavisinde Psikoterapi kaç seans sürmektedir?
Travma odaklı bilişsel davranışçı terapide TSSB tek bir olaya bağlıysa 45- 60 dakika uzunluğunda 8-12 seans yapılır. Seanslarda travmatik olay tartışılıyorsa görüşme süreleri daha uzun olmalıdır (90 dakika). Travma Sonrası stres bozukluğu EMDR ile tedavisinde görüşmeler ortalama 90 dakika sürmekle birlikte seansların sayısı travmanın etkilerinin ağırlığı ve danışanın iş birliğine, çabasına bağlı olarak ortalama 5-8 seans sürmesi öngörülmektedir.
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri bulunan kişilerin bu belirtilerin 1 aydan fazla devam etmesi durumunda klinik psikolog ya da psikiyatri hekimine başvurmalarını öneriyorum.
