Stresi Anlamak ve Başa Çıkma Mekanizmaları
Stres, varlığımızın bir parçasıdır ve zarar verici olup olmamasına bakılmaksızın belirli deneyimlere karşı insanların ve sistemlerin tepkisi olarak tanımlanabilir (Lazarus & Folkman, 1984). Sağlığın yönetiminde, stresin anlaşılması için zorluk değerlendirmeleri ve koruma becerileri arasında geçiş yapmak, sağlık psikolojisi içinde sağlığın iyileştirilmesi açısından önemlidir (Taylor ve ark., 2000). Bu doğrultuda, bu blogun okuyuculara stres kavramını, sağlığa etkilerini ve insanların stresle başa çıkma yollarını tanıtmayı amaçladığını umuyorum.
Lazarus ve Folkman'a (1984) göre, stres, bireyin belirli koşullarla başa çıkma kapasitesini aşan dış güçlerin veya iç koşulların uyguladığı baskıya atıfta bulunan bir kavramdır. Stresin vücut üzerinde doğrudan fizyolojik ve psikolojik etkisi vardır ve kortizol ve adrenalin gibi stres hormonlarını tetikleyen savaş veya kaç mekanizmasını harekete geçirir. Kısa süreli stres, kısa vadeli performans ve motivasyonda etkili olabilirken, uzun vadeli stres bireyin genel iyilik hali üzerinde olumsuz etkilere sahiptir ve anksiyete ve depresyon, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar ve zayıflamış bağışıklık sistemi gibi sorunlara neden olabilir.
Eleştirmenler, stresin farklı sağlık sonuçlarını açıklamak için sağlık psikolojisi araştırmalarında önemli ölçüde kullanılan bir bileşen olduğunu vurgulamışlardır (Taylor ve ark., 2000). Uzun süreli kronik etkiler üzerine yapılan stres, depresyon ve anksiyete bozuklukları dahil olmak üzere zihinsel sağlık bozuklukları edinme olasılığıyla ilişkilendirilmiştir. Stres, uzadığında bağışıklık sisteminin düzgün işleyişini azaltabilir, bu da kadınların enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelmesine ve sık sık hastalanmasına neden olabilir. Terapiler, stres ile hipertansiyon, diyabet ve gastrointestinal hastalıklar gibi kronik hastalıkların ilerlemesi arasında bir ilişki bulmuştur.
Bu bağlamda stres, bireyin çevresi üzerinde hakimiyet kurma süreci olarak sıklıkla psikolojik zorlanmayı içeren taleplere veya baskılara verilen yanıtların deseni olarak tanımlanır (Lazarus, 1996). Başa çıkma kaynakları, stresin sağlık üzerindeki etkilerini hafifletmede faydalıdır çünkü stres, birçok hastalığa yol açan bilinen bir faktördür. Stres yönetimi mekanizmalarının üç tarzı olduğu bulunmuştur: problem çözme başa çıkma tarzı, dışa dönük başa çıkma tarzı ve yaklaşım başa çıkma tarzı (Folkman ve ark., 1986). Problem odaklı başa çıkma stratejisi, stresle başa çıkmak ve duruma çözüm bulmak üzerine odaklanır. En çok kullanılan başa çıkma stratejilerinden biri, duygusal başa çıkmayı içerir ve stresi karşılamak için duyguların yönetimini ve sosyal desteğin talep edilmesini içerir. Amaç ve anlam odaklı başa çıkma, stresle ilgili hastalıklarla başa çıkanlar için etkili bir başa çıkma stratejisi olup, stresli bir durumda amaç ve anlam arayışını içerir ve bu sayede dayanıklılığı ve iyilik halini artırır.
Sonuç olarak, stres, kişiliğin sağlık ve iyilik hali gibi yönlerini belirleyen çok düzeyli bir kavram olarak tanımlanır (Compas ve ark., 1987). Stres, kişilerin sağlık durumunu etkileyen önemli bir güçtür ve stresi bir güç olarak vurgulayarak, insan stresin nasıl yönetileceğini etkili bir şekilde öğrenebilir ve bu süreçte sağlık durumunu iyileştirebilir. Sağlık psikolojisi alanındaki güncel araştırmalar, stres ve başa çıkma alanında daha fazla ilerleme kaydetmiş ve bu nedenle insanlara bu zorluklarla başa çıkma konusunda daha pratik ipuçları sağlamada yardımcı olmuştur.
Kaynakça:
Carver, C. S. (1997). You want to measure coping but your protocol's too long: Consider the brief COPE. International Journal of Behavioral Medicine, 4(1), 92-100.
Compas, B. E., et al. (1987). Coping with stress during childhood and adolescence. Psychological bulletin, 101(3), 393.
Folkman, S. et al. (1986). Dynamics of a stressful encounter: cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. Journal of personality and social psychology, 50(5), 992.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer Publishing Company.
Taylor, S. E., et al. (2000). Health psychology. McGraw-Hill Education.
