DEPRESYONU AÇIKLAYAN 4 MODEL

Depresif bozukluklar daha önce geçirilmiş bir manik, mikst ya da hipomanik epizod olduğuna ilişkin bir öykünün olmaması ile bipolar bozukluklardan ayrılır. Depresyon yaygınlığı kişisel ve toplumsal maliyetleri göz önünde bulundurulduğunda en önemli psikiyatrik bozukluklardan birisi olmanın ötesinde ciddi bir halk sağlığı sorunu olmuştur.

BİYOLOJİK MODEL

Birçok psikiyatrik bozukluklarda olduğu gibi kimyasal iletici (nörotransmitter) düzensizlikleri içeriğindeki üçlü önemli rol oynamaktadır. Noradrenalin, serotonin ve dopamin isimli kimyasal ileticilerin miktarları, aktiviteleri ve birbirlerine karşı oransal durumlarında ortaya çıkan bazı düzensizliklerin depresyonun yaşanmasında katkıda bulunduğu ortaya konulmuştur. Kimyasal ileticilerin işlevlerinde herhangi bir bozukluğun olabilmesi için sinaps öncesi ya da sonrasında yer alan alıcıların işlevlerinde değişikliklerin olması ya da üretilen iletici (nörotransmitter ) miktarlarının azalması yeterlidir. Bu seviyede ortaya çıkan bozukluklar depresyonun oluşmasında kapsanan moleküler değişiklikler zincirinin sonraki halkalarına yansıyacaktır. Depresyon belirtilerini oluşturan en önemli değişikliğin sinaps öncesi noradrenalin (neropinefrin) terminali üzerindeki alfa2-adrenerjik oto alıcının (otoreseptör) inhibitör potansiyelinde artış olduğu genel olarak kabul görmektedir. Bu alıcı sinaptik aralığa salıverilen noradrenalin miktarını ayarlayan alıcıdır ve inhibitör potansiyelinin artması aralıktaki noradrenalinin azalması ile sonuçlanır.

Depresyon yaşayan kişiler üzerindeki alıcı araştırmaları sinaps sonrası zarlar üzerinde yer alan alıcıların bir kısmında da sayı ve duyarlılık değişiklikleri olduğunu ortaya koymuştur.

Genetik kalıtımı olanlarda depresyon genellikle daha şiddetlidir ve daha fazla biyolojik belirti görülür.

Nörotransmitler davranışın, stresin, uyku bozukluğunda sorunlar varsa bunlarda düzenlemeler yapar. Amaç farmakolojik tedavi sonrası tüm düzensizliği ortadan kaldırmaktır. İlaç ve psikoterapi bu tedavilerde etkili yöntemdir.

KOGNİTİF YAKLAŞIM MODELİ

Bilişsel kuramlar ruhsal rahatsızlıkları açıklarken hatalı bilişsel süreçleri baz almaktadırlar. Bilişsel öğelere vurgu yapan önemli kuramlardan biri Aaron Beck’e aittir. Beck’in 1950’li, yıllardaki çalışmaları ile başlayan; 1970’li yıllarda Aaron Beck ve Albert Ellis’in adlarıyla anılan Bilişsel Davranışçı Kuramın, 1980’li yıllarda etkisini oldukça arttırarak psikoterapi alanında adeta bir bilişsel devrime dönüştüğü belirtilmektedir. Bilişsel Davranışçı Terapi 1979’da Bek ve arkadaşlarının çalışmalarıyla depresyonda net bir şekilde kullanılır hale gelmiştir.

Beck, depresyonun psikolojik yapısını açıklamak için dört temel öğe ileri sürmektedir.

Bilişsel Üçlü: Bilişsel Üçlü kişinin kendisi, çevresi ile olan yaşantıları ve geleceğine dair düşüncelerini yansıtan üç temel parçadan oluşur. Kendi hakkındaki olumsuz bakış açısı, Çevresi ile olan ilişkilerini ve yaşantılarını olumsuz algılaması ve Gelecek ile ilgili olumsuzlukların sonsuza kadar süreceğini düşünmesidir.
Olumsuz Otomatik Düşünceler: Bu düşünceler herkeste vardır ve insanlar genelde otomatik olumsuz düşüncelerinin farkında değillerdir. Bu düşünceler bireylerin zihninde belirli bir zaman diliminde geçen düşünceler, bireyin zihnindeki imgelerdir.
Şemalar (temel inançlar): Beck’e göre depresyondaki kişiler çocukluk ya da gençlik döneminde anne baba kaybı, ard arda yaşanan çeşitli kötü olaylar, akranların reddi, öğretmenler gibi otorite figürlerinin eleştirisi sonucunda olumsuz şemalar geliştirirler .
Bilişsel çarpıtmalar: Beck’e göre depresyona neden olan bazı bilişsel çarpıtmalar şunlardır: Felaketleştirme, etiketleme, seçici algılama, abartma, aşırı genelleme, kişiselleştirme, keyfi çıkarsama ve meli malı cümleler.

DİNAMİK MODEL

Psikodinamik yaklaşım, bilinçdışındaki çatışmayı görmek ve çözmek için kullanılır. Depresyonun bilinçdışı çatışmalardan kaynaklanan içselleştirdiğimiz öfkelerden ve problemlerden kaynaklandığı ve bozuklukları tetiklediği ve savunma mekanizmaları üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Seanslarda bireyin içsel çatışma ve öyküsündeki yaşantılar üzerine yoğunlaşılır ve uzun sürelidir. Serbest çağrışım tekniğiyle hastada çatışmalar karsısında iç görü kazanması hedeflenmiştir. Psikodinamik yaklaşım, depresyonda tedavisinde savunma mekanizmalarında ve kişilik üzerinde iyileşmeler olduğunu belirtmiştir. Daha ağır olan depresyonlarda ilaç tedavisine bile başvurulmuştur ve psikoterapi desteklenmiştir.

VAROLUŞÇU MODEL

Varoluşçu yaklaşıma göre depresyon; Yalom anlamsızlık olgusunu yani yaşamda anlam kaybını, yaşamın gerçeği olarak tanımlamaktadır. Bundan dolayı varoluşçu yaklaşım depresyonun bireyin yaşamının anlamını kaybetmesinden dolayı olduğunu öne sürer ve kişiye yaşamına anlam katması için yol gösterir.

Varoluşçu yaklaşım, depresif bireyin yaşam sorumluluklarını üstlenme anlamında kendisini varlığa ve yaşamın olanaklarına açamayan bundan dolayı bağımsız ve özgür olamayan bireylerdir. Böyle kişiler başkalarına muhtaçmışçasına davranırlar. Onların arzu ve isteklerine göre hareket ederler, sevgilerini kendisine karşı yok etmemeyi ve depresyonda görülen suçluluk, kendini aşağıda görme gibi eğilimlerde bulunuyorsa bu durum suçluluk duygusundan kaynaklanmaktadır.