Yaygın kullanımda davranış, anlamlı harekete verilen bir addır. Bu anlamı harekete veren unsur ise beynimizdir ve bilindiğinin aksine biz insanlar sadece kollarımız veya dilimizle davranım göstermeyiz.
En sevdiğiniz yemeği hayal ettiğinizde veya kötü bir haber aldığınızda vücudunuzdaki tüm değişimler birer davranımdır. Yani size rahatsızlık veren bir düşünce aklınıza geldiğinde verdiğiniz bedensel tepkiler veya yanınızda bir trafik kazası olduğunda kalbinizin daha hızlı atması, daha hızlı soluk alıp vermeye başlamamız, davranışlarımızın sosyal bağlamda göründüğümüzden de öte çok daha temelden başladığını göstermektedir.
Öyleyleyse bu eylemi şöyle açıklayabiliriz: Davranışlarımız bizim içsel veya dışsal bir uyarana karşı, duygusal, fiziksel veya bilişsel, bilinçli veya bilinçsiz tepkilerimizdir. Yani tüm tepkileriniz bir davranıştır. Aynı zamanda “öğrenme” de davranışlarımız üzerinde çok temelde bir etkiye sahiptir. Örneğin sıcak bir sobaya elini uzatan çocuğun eli yandıktan sonra bir daha bu eylemi yapmak konusunda çekingen durması, kendisi için tehlike arz eden nesnelerden uzak durmasını öğrenmesiyle oluşmaktadır. Ve bu da takdir edilir ki tüm yaşam boyunca devam edecek bir etkinin varlığıdır. Ağzından köpükler çıkan bir köpekten uzak durmamız, ilk kez yediğimiz bir yemekten sonra onu beğenmemiz ve hayal edince yediğimizdeki gibi tükürük bezlerimizin etkinleşmesi, işe gitmek için zamanında uyanmamız veya birisine kötü söz söylemememiz gerekliği öğrenişsel olarak edindiğimiz davranışlardır.
Pekala davranışlarımızı nasıl değiştirebiliriz?
Diyelim ki ellerini günde kırktan fazla yıkayan birinin veya yaramazlık yapan bir çocuğun davranışlarını nasıl değiştirebiliriz?
Tanımlamaya baktığımızda soruların yanıtını bulabiliriz. Nasıl ki kötü ve rahatsız edici şeyler düşündüğümüzde kalbimizin atışında, solumamızda, terlememizde hatta başımızın ağrısı üzerinde etkiler ve değişimler oluyorsa düşüncelerimizin kontrol ettiğimizde davranışlarımızı da kontrol edebiliriz. Ancak bu tek başına yeterli olmayabilir. Bunun yanında davranışın bir ödülle yanıt alması bu davranışın devamını sağlayacaktır. Mesela siz birine hep selam veriyor olun ancak karşınızdaki kişi sizin selamınıza yanıt olarak hiçbir şey vermesin hatta yüzünüze bile bakmasın, ne yapardınız? Bir kısmımız önce gider konuşurum diyebilir ki bunun yanıtının da olumsuz olduğunu düşünelim. Birçoğumuz artık selam vermekten vazgeçecektir. Bunun sebebi ise gösterdiğimiz davranışa karşı yanıt alamamızdan yani selam verilerek ödüllendirilmediğinden kaynaklanmaktadır.
Özetle davranışımızı oluşturan etmenler ister bilinçli veya biliçsiz, ister içsel veya dışsal, açık veya örtük olsun, öğrenişsel bir tepki olarak oluşmaktadır. Bu anlamlı eylemi değiştirmek de kendiniz veya bir başkası için düşünce, duygu ve davranış ekseni üzerinden olacaktır. Çocukken köpeklerin pis ve saldırgan olduğunu öğrenen bir çocuk, fiziksel ve duygusal olarak daha güçlendiğinde köpekleri tehdit olarak algılayacak ve ona göre şiddet eğilimi ile davranacaktır. Bu yüzden çocuklarınıza veya kendinize, yargılarda bulunurken dikkat edin. Çünkü istenmeyen bir davranışın altında hiç beklemediğiniz bir neden veya nedenler zinciri çıkabilir. Biz insanoğlu her an her yerde davranım halindeyiz ve bunu kontrol etmek de tamamen bizim elimizde. Bunun için de bilimsel çalışmalara dayanan davranışçı yaklaşım veya davranışçı psikoterapi çalışmaları ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğundan, alt ıslatmaya, takıntı bozukluğundan, cinsel işlev sorunlarına kadar birçok alanda tedavi yolları izlenmektedir. Gerekli görüldüğü durumlarda yetkili bir uzmandan destek alabileceğinizi unutmayınız.
Alkım Seven
Nöropsikolog
Davranış Bilimi Uzmanı
