Çocuklarda Sosyal Fobi Nedenleri?
Sosyal fobinin görünme nedenleri ve sıklığı:
Yapılan araştırmalar sosyal fobinin hem çevresel hem de belli ölçülerde kalıtımsal etkiler tarafından belirlendiğini göstermiştir. Sosyal fobi aile ve ikiz çalışmalarında sosyal fobisi olan bireylerin yakınlarında da sosyal fobi bulunma oranı %16,6 olarak bulunmuştur. (Fyer ve arkadaşları 1993)
Kendler ve arkadaşlarının yaptığı ikiz çalışmalarda çevresel etkenler kontrol edildiğinde genetik etkenlerin rolü sosyal fobi için %30 bulunmuştur.
Gelişimsel sosyal fobi risk süreçleri:
* Sosyal fobi genelde ergenlik döneminde tanı alır ama belirtileri çocuklukta başlar.Çocuk 6 ay ile 3 yaş arası yabancılardan ve anne babadan ayrıldığı zaman kaygı geliştirir bu doğaldır. Bu kaçınma davranışı bir sosyal fobi olarak değerlendirilmemelidir. Çocuk ancak 4-5 yaş itibari ile çevresindeki bireyleri kendisinden ayrı bir sosyal birey olarak algılar, kendine has özellikleri belirir, çevresi ile etkileşimi artar ve utanma duygusu gelişir.
* 4-5 yaşında aile dışındaki sosyal ortamlarda aşırı utangaç sessiz kalan ve konuşmayan çocuklar seçici konuşmamazlık (selective mutism) tanısı alırlar. Bu çocukların tedavi edilmedikleri takdirde ileri dönemde sosyal fobi tanısı almaları yüksek olasılıktır.
* 8 yaş itibari ile başkalarının kendisi hakkındaki düşünceleri onu rahatsız eder. Bu yaş itibari ile şaka kaldırmaz eleştiriye tahammül edemez. Arkadaşlarının kendisini sevmediğini düşünür. Ve 8 yaş civarında görülen kaygılı ve çekingen davranışlar tedavi edilmezse ileri ergenlik ve yetişkinlik döneminde sosyal fobi için kaçınılmaz bir risktir.
* Yapılan araştırmalar tanıdık olmayan ortamlara, insanlara ve nesnelere aşırı korku duymanın ileri dönemde sosyal fobi için öncül olduğunu öne sürüyor.
Sosyal fobi oluşumunu destekleyen anne baba tutumları:
Erken çocukluk dönemindeki anne baba tutumlarının sosyal fobi gelişiminde etkisi büyüktür. Kişilik olarak çekingen ve utangaç yapıda olan bir çocuğun ailesinin olumsuz tutumları bu gelişimi destekler:
*Anne babanın utangaç, çekingen özellikler taşıması sosyal ortamlardan çekinmesi
*Anne babanın çocuğunu sürekli azarlaması, cezalandırması
*Anne babanın kaba, baskıcı, saldırgan tutumlar göstermesi ve çocuğunu dövmesi
*Anne babanın çocuğunu koşullu sevmesi veya reddetmesi veya terk etmesi
*Anne babanın aşırı mükemmeliyetçi olması çocuğunu sürekli eleştirmesi yaptığı hiçbir işi beğenmemesi, cezalandırması
*Anne babanın çocuğun kişilik özelliği ile alay etmesi
*Anne babanın çocuğunu aşağılaması
*Anne babanın çocuğunu başkaları ile sürekli karşılaştırması ve kıyaslaması
*Anne babanın çocuğunu yük olarak görmesi erken çocukluk döneminde anne ile çocuk arasında bağlanma bozukluğu yaşanmış olması.
Sosyal fobiden korunma yolları:
*Okul öncesi dönemden itibaren çocuğunuzla birlikte sosyal ortamlara girin. Bu ortamlarda ona model olun. Karşınızdaki kişi veya çocuğunuzla ile konuşurken göz teması kurun.
Konuşmayı ilk siz başlatın.
*Okul öncesi eğitim almasını destekleyin.
*Ben yapamam düşüncesinin oluşmaması için bazı şeyleri başarmasına fırsat verin, vesile olun. Sık sık yaşına uygun olan görev ve sorumluluklar verin.
*Birçok konu hakkında kendi fikrini ifade etmesini sağlayın, ne düşündüğünü sorun ve söylediği şeylere önem verdiğinizi ona hissettirin.
*İyi yönlerini ve başarılarını takdir edin. Ve onu ödüllendirin.
*Sosyal ortamlara girmesini ve arkadaşlıklarını destekleyin evinize misafir çağırın.
*Çekingen, utangaç şeklinde kişiliğini eleştirmeyin. Ve başkalarının yanında onun çekingen ve utangaçlığından bahsetmeyin.
*Sosyal fobik çocuklar başkalarının kendileri hakkındaki düşüncelerini zaten olumsuz yorumladıkları için onları başkaları ne der diyerek, ayıp diyerek eğitmeyin.
*Mükemmeliyetçi olmayın, neden daha iyisi olmadı diye sormayın, unutmayın sürekli eleştirilen çocuk kendini yetersiz ve güvensiz hisseder.
*Kardeşleri ve arkadaşları ile onu kıyaslamayın. Ondan tamamen dışa dönük olmasını beklemeyin.
*Yaptığı her küçük sosyal adımı destekleyin.
*Okulda öğretmeninizden destek alın. Sevgi, şefkat ve sabırla; attığı her sosyal adımı destekleyin. Unutmayın zamana ihtiyacınız var.
Aslında toplum olarak sosyal fobi gelişimini destekliyoruz. Korkuyu disiplin aracı olarak kullanan bir toplumuz. Çocuklarımızın hep itaatkâr, bizim dediklerimizi yapan bir birey olarak yetişmesini istiyoruz. Onların düşüncelerini sormuyor, onları küçümsüyor, ‘‘Sen sus, sen çocuksun’’ diyoruz. Onların birey olmalarına fırsat vermiyor, aşırı sevgi ve şefkatten her işlerini biz yapıyoruz. Unutmayalım onlar bizim çocuklarımız ve bize emanet yani bize ait değiller. Onları tüm kişilik özellikleriyle ayrı bir birey olarak düşünmeliyiz. Ayrı bir birey olmalarına, kendilerini ifade etmelerine, kendilerini gerçekleştirmelerine izin vermeli onların istek ve düşüncelerini önemsemeli, kişilik yapılarına uygun seçimlerde bulunmalarına vesile olmalı ille de bizim dediklerimizi kabul etmelerini beklememeliyiz. Çocuklara başarmaları için fırsat vermeliyiz. Bize düşüncelerini rahatlıkla söyleyebilmeliler. Ve biz de onları dinlemeliyiz. Belki bazen de yanlış yapmalarına göz yummalıyız. ‘’Ben sana söylemiştim’’ifadesini kullanmamalı, ‘’Bu tecrüben sana ne kazandırdı?’’ diye sormalıyız.