Anne-Baba olarak bir çok kez kendinize aynı soruyu sorduğunuza eminiz. Çocuğuma doğru davranabiliyor muyum? Çocuğuma nasıl davranmalıyım? gibi sorularla aklınız meşgul olmuştur. Bu yazı çerçevesinde hem çocuklarınza karşı geliştirdiğiniz tutum ve davranışları hem de anne-baba olarak aslında çocuğunuza hangi tutum ve davranış örüntüsü içinde yaklaştığınızı görebileceksiniz.
Anne-Baba tutum ve davranış çeşitlerine yer vermeden önce çocuklarınıza karşı davranışlarınızı şekilllendiren faktörler neler onlara değinmek istiyoruz. Davranışlarınızı etkilen faktörlerin ilk sırasında yaşadığınız toplumun kültürel değerleri yer almaktadır. Türk aile kültüründe yer alan çocuktan uysallık, söz dinleme ve usluluk özelliklerinin beklenmesi sizinde çocuklarınızdan beklentilerinizi kültürel değerler içerinde şekillenmesini sağlamaktadır. İkinci etki ise anne-baba olarak çocuğunuzun nasıl yetiştirmek istediğinizin farkındalığını kazanmış olmanızdır. Çünkü yapılan araştırmalarda da saptanan bilgilere göre ebeveynlerin kendilerini çocuk yetiştirme konusunda yeterli görmeleri, doğru anne-baba tutumunu seçmelerinde etkili rol oynamaktadır.
Davranış ve tutumlarımızı şekillendiren ve etkileyen başlıca iki faktöre yer verdikten sonra sizlere bu tutumların neler olduğunu ve ne gibi özellikler içerdiğinden bahsedeceğiz. Bilimsel kaynaklarda tanımlanan beş adet anne-baba tutumu bulunmaktadır. Bunlar;
Şiddetli ve Rededici Anne-Baba Tutumu
Kayıtsız ve Pasif Anne-Baba Tutumu
Baskıcı, Otoriter, Katı Anne- Baba Tutumu
Dengesiz, Kararsız ve Tutarsız Anne-Baba Tutumu
Kabul edici ve Demokratik Anne-Baba Tutumu
Bir anne- baba olarak elbette çocuğunuza karşı gösterdiğiniz tutum ve davranışların hangisi olduğunu ve çocuğunuzu ne yönde etkilediğini merak ediyorsunuz. Tek tek her bir tutuma göz atalım.
Şiddetli ve Rededici Anne-Baba Tutumu
Şiddetli ve Rededici Anne-Baba Tutumu gösteren ebeveynlerin tipik özellikleri şunlardır;
Çocuklarının eksik ve yanlış davranışlarına karşı daha ilgili ve dataycıdırlar.
Çocuklarının iyi yönlerini görmektense kötü yönlerini görme eğilimdedirler.
Evin günah keçisi genelde çocuk olarak seçilir.
Çocuk begenilmez ve eleştiriye her zaman hazırdır.
Bu tutumları gösteren anne-babaların neden bu davranışları sergilediği aklımıza takılmaktadır. Bu davranışları göstermelerinin bir çok sebebi vardır. Bunlar;
Anne-Baba olmaya kendilerini hiç bir yönden hazır hissetmemeleri
Anne ya da baba çocuğa aşırı düşkünlük gösterip eşini ihmal ediyor olabilir. İhmal edilen eş çocuğu rakip olarak görmeye başlayabilir.
Çalışan annelerde kariyerin kesintiye uğraması çocuğun anne tarafından kabul edilmesini zorlaştırabilir.
Ancak bunlar sadece birer sebeptir. Hiç bir sebep çocuğu ret etme konusunda kabul edilir olamaz.
Gösterdiğiniz tutum ve davranışların çocuğunuz üzerinde de yansımaları olacaktır. Şiddetli ve rededici tutumla yetişen çocuklarda;
Yardım duygusundan uzaklık görülebilir.
Sinirli ve agresif bir yapı oluşturabilirler.
Duygusal kırılganlık yaşamaları olasıdır.
Çeşitli psikolojik bozukluklar geliştirme oranları yüksektir.
Kendilerine ait güven duygusu geliştirmekte zorlanabilirler.
Kayıtsız ve Pasif Anne-Baba Tutumu
Kayıtsız ve Pasif Anne-Baba Tutumu gösteren ebeveynlerin tipik özellikleri şunlardır;
Çocukların varlığı ve yokluğu arasında pek bir fark hissetmezler.
Bu grupta tutum sergileyen ebeveynler genelde hoşgörü ve boş vermeyi birbirine karıştırırlar.
Bu tutumu benimseyen anne babaların sahip olduğu düşünce ilgi ve sevgi vermelerinin otoritelerini sarsacağı yönündedir.
Bu tutum ve davranışları göstermelerindeki nedenler ise şu şekilde sıralanabilir;
Çalışma temposunun yoğunluğundan çocuğa sınırlı zaman ayrılması ve ayrılan bu zamanın etkin kullanılmaması
Çocuk bakımını ebeveynler dışında birinin yapmasından kaynaklı ebeveyn çocuk arasındaki bağın oluşmama ihtimali
Anne-babalığa hazır olunmaması
Kayıtsız ve pasif bir tutumla büyüyen çocuklarda ise görülmesi olası durumlar şu şekildedir;
Anne- babanın ilgisini çekmek için çoğunlukla kötü davranışlar sergilerler.
Yaşları ilerledikçe aileden uzaklaşırlar.
Agresif,saldırgan ve suça yönelik davranışlar gösterebilirler.
Anne-babanın ilgiye bakıma muhtaç olduğu zamanlarda onların yanında olmamayı tercih ederler.
Baskıcı, Otoriter ve Katı Anne-Baba Tutumu
Baskıcı, Otoriter ve Katı Anne-Baba Tutumu gösteren ebeveynlerin tipik özellikleri şunlardır;
Kendi idealleri doğrultusunda küçük bir yetişkin yetiştirme çabasındadırlar.
Anne-babanın gözleri sürekli çocuk üzerindedir. Sürekli çocuğun uygun olmayan davranışını bulup düzeltmek isterler.
Çeşitli olumsuz özellikleri çocukları üzerinde nitelendirirler.
Çocuklarını azarlar ve bu davranışlarını “Çocuğumu eğitiyorum, terbiye ediyorum.” düşüncesi üzerinden yaparlar.
Çocuğa özgürlük vermezler.
Bu tutum ve davranışım çocuk üzerindeki etkisi ise;
Çocuk eleştirilmekten kaynaklı çekingen bir yapıya sahip olabilir.
Her attığı adımda yanlış yapma korkusundan kaynaklı güven duygusu gelişmez.
Başka birinin etkisinde kolaylıkla kalabilir.
Aşağılık duygusu gelişkindir.
Dengesiz, Kararsız ve Tutarsız Anne Baba Tutumu
Dengesiz, Kararsız ve Tutarsız Anne-Baba tutumu gösteren ebeveynlerin tipik özellikleri;
Çocuk eğitiminde tutarsız ve çok yönlüdürler.
Bu tutumu benimseyen anne-babalar bazen çok hoşgörülü, bazen katı, bazen demokratik, bazen de vurdumduymazdır.
“Çocuklara boyun eğme” stilini benimsedikleri olur. “ Aman ağlamasın, Hasta olmasın, Onun istediğini yapmayacağızda kimin istediğini yapacağız” düşünceleri ile bir süre sonra çocuğu hiçbir şekilde frenleyemez hale gelirler.
Bu tutum ve davranışın çocuk üzerinde yansımaları ise ;
Çocuk hangi davranışı ne zaman, nerede yapacağını bilemez.
Neyin doğru neyin yanlış olduğunu kavrayamaz.
“Her şeyi yap ama cezadan nasıl kurtulacağını bul” tekniği geliştirir.
Her şeyden önemlisi dengeli ve sağlıklı bir kişilik yapısı geliştirmek için oldukça fazla çaba harcaması gerekecektir.
Kabul edici ve Demokratik Anne- Baba Tutumu
Kabul edici ve Demokratik Anne-Baba tutumu gösteren ebeveynlerin tipik özellikleri;
Anne-baba birbirlerine ve çocuklarına karşı olan duygularında net ve açıktır.
Aile içinde güven ve şeffaflık esastır.
Problemlerle nasıl başedebileceklerini birlikte araştırırlar.
Anne-baba çocuğu denetimli serbest bırakarak çocuğun kendini geliştirici imkanlar bulmasına olanak sağlar.
Aile fertlerinin hepsinin eşit söz ve oy hakkı vardır.
Çocuğa sevgi ve saygı gösterilir.
Aile her şeyden önce iyi bir rehberdir.
Evde ve toplumda kabul edilen ve edilmeyen davranışların sınırları bellidir.
Çocuğun göstereceği her davranışın sonucu önceden belirlenmiştir.
Kabul edici ve Demokratik anne baba tutumuyla yetişen çocuklarda;
Kendine güvenen ve çevresine saygılı bireyler olurlar.
Sınırlarını bilen, yaratıcı, aktif ve girişken bir yapıya sahip olurlar.
Kişilik ve davranışları açısından dengeli ve sorumluluk duygusu gelişmiştir.
Kurallara ve otoriteye körü körüne bağlı olmayan, hoşgörülü, açık fikirli, anlaşılır, toplumsal açıdan da uyumlu bireyler olarak yetişirler.
SİZ HANGİ ANNE-BABA TUTUMUNU GÖSTERİYORSUNUZ?
Sizlerin anne-baba olarak hangi davranış ve tutumları sergilediğinizin bilincinde olmanız çocuğunuzun yetişmesinde atılması gereken en önemli adımlardan biridir. Uygun görülen anne-baba tutumuna sahip olmayabilirsiniz ancak şu andan itibaren bunu fark etmiş olmanız bile önem teşkil etmektedir. Çocuğunuza karşı olan davranışları ve benimsediğiniz tutumu değiştirmekte zorlanırsanız bir uzman eşliğinde alacağınız psikoeğitim çalışmaları gereken adımlar açısından sizlere ve çocuklarınıza büyük destek oluşturucaktır.
Uzm.Psk. Çağla KAV
