Şema Terapi Seansları

Şema terapi diğer psikoterapi ekolleri ile kıyaslandığında daha zengin bir yelpazeye sahiptir. Şema terapi bütünleştirici yapısı sayesinde Geştalt modeli, bağlanma, nesne ilişkileri, bilişsel ve davranışçı modeli içinde barındırır. Şema terapiye göre bilişsel ve davranışsal unsurlar, duyusal değişim, deneysel teknikler, terapi ilişkileri vazgeçilmez bir öneme sahiptir. 

Şema terapi özgün bir modeldir, terapist hasta için sınırılı yeniden ebeveynlik yapar ve ilgili rehberlik sergileyerek şemalarıyla başa çıkmasına yardımcı olur. Diğer ekollerle kıyaslandığında şema terapi insani ve şefkatli bir terapi yöntemidir. Son yıllarda yapılan çalışmalar şema terapinin etkinliği üzerinde kayda değer kanıtlar sunmaya başlamıştır. 

Şema Terimi

Psikolojide sıklıkla kullanılan şema terimi bilişsel psikoloji alanında kişinin bilgiyi yorumlaması ve problemi çözmek için kullandığı soyut bir bilişsel plan olarak tanımlanabilir. Şema genel anlamıyla yapı, taslak, iskelet anlamındadır. Dünyayı tekrar tekrar keşfetmemize gerek olmadığı için kullandığımız bazı kalıplardır. Şemalar çoğunlukla çocukluk ve ergenlik döneminde oluştuğu gibi yetişkinlik döneminde de oluşabilir. Şemalar uymlu, uyumsuz, olumlu veya olumsuz olabilirler. Özellikle toksik çocukluk deneyimlerinin uyumsuz şemaların biçimlenmesine neden olabileceği düşünülmektedir.

Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Tanımı:

• Kişinin hayatında yaygın olan örüntü ya da temadır,
• Kişinin istediği sonuca ulaşmasına yardımcı olma hususunda işlevsizdir,
• Çocukluk ve ergenlik döneminde gelişir,
• Kişinin kendisi ve başkalarıyla ilişkililerinde görülür,
• Duygulardan, bilişlerden, bedensel duyumlardan, anılardan oluşur,
• Bireyin yaşamı boyunca karmaşıklaşır.

Erken dönem uyumsuz şemalar kişinin gelişiminin erken dönemlerinde başlayan, yaşam boyunca tekrarlanan, özyıkıcı duygusal ve bişilsel örüntülerdir. Davranışlarımız şemalara tepki olarak güdülenirler ancak davranışlarımız şemaların bir parçası değildir.

Şemalarımız tanıdıktır. Aktif şemamızın acı çekmemize neden olduğunu bilsek bile rahat ve tanıdık olması bizi benzer örüntülere sürükler. Çocukluk döneminde bize zarar vermiş durumlar yetişkin yaşantımızda yeniden canlanırlar.

Çekirdek Duygusal İhtiyaçlar

Şemaların çocukluktaki temel duygusal ihtiyaçların karşılanmaması/karşılanamaması nedeniyle oluştuğu düşünülmektedir.

1. Başkalarına güvenli bağlanma
2. Özerklik, olumlu kimlik algısı, yetenek
3. Duygu ve İhtiyaçları ifade özgürlüğü
4. Rol yapma ve Kendiliğindenlik
5. Özdenetim ve Akılcı Sınırlar

Şema terapinin amacı hastaların çekirdek duygusal ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için uyumlu yeni yollar bulmalarına yardımcı olmaktır.

Terk Edilme/İstikrarsızlık, güvensizlik/suistimal edilme, Duygusal yoksunluk, kusurluluk/utanç, Sosyal İzalasyon/Yabancılaşma, bağımlılık/yetersizlik, hastalıklar ve zarar görme karşısında dayanıksızlık, yapışıklık/gelişmemiş benlik, başarısızlık, Hak görme/büyüklenmecilik, yetersiz öz-denetim/özdisiplin, Boyun Eğicilik, Kendini Feda, onay arayıcılık/tanınma ayrıcalık, Olumsuzluk/Karamsarlık, Duygusal Baskılama/Ketleme, Yüksek Standartlar/Eleştiricilik, Cezalandırıcılık/Acımasızlık'tan oluşan 18 şema bulunmaktadır.

Şema Eylemleri

Şemalar bireylerin yaşamını sürdürebilmesi için gerekli yapılardır. Şemalara karşı teslim olmak, kaçınmak ve aşırı telafi etmek eylemlerinde bulunuruz. Bu eylemler uyum bozucu başa çıkma yöntemlerine dönüşürler. Direnç ve savunma mekanizmlarıyla benzer anlamlar taşırlar. 

Şema Teslimi Örneği: Kusurluluk şeması olan bir bireyin eleştirel kişilere karşı arkadaşlık kurmada ısrarcı olması, hakarete uğrayacak boyutlarda eleştri alsa bile arkadaşlığını sürdürmesi.

Şema Kaçınması Örneği: Başarısızlık şeması olan bir bireyi ne yapara yapsın kötü sonuç alacağını düşündüğü için üzerinde çalıştığı projeyi geliştirmekten ve tamamlamaktan kendini alıkoyabilir. Bu yetersiz çalışma nedeniyle alacağı kötü değerlendirme ve geribildirimler şemasını daha da pekiştirmesine yol açacaktır.

Şema Telafisi Örneği: Duygusal yoksunluk şeması olan bir birey aslında etrafındakilerden temel ihtiyaçlarının doyurulması doğrultusunda ilgi bekler ancak diğer insanları şema telafisi nedeniyle(uyumsuz başa çıkma) kendinden uzaklaştırır ve daha yalnız hissetmesine neden olur. 

Kaynakça:

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.