Sağlıklı Beslenme Takıntısı (Ortoreksiya Nervoza)
Sağlıklı beslenme takıntısı, nam-ı diğer Ortoreksiya Nervoza (ON). Doğru tahmin ediyorsunuz, günlük hayatımızda artık duymaya oldukça aşina olduğumuz Anoreksiya ve Bulimiya Nervoza familyasından. Ama onlar gibi tanımlanmış yeme bozukluğu kategorisinde de değil. ON’nin yeme bozukluğu mu obsesif kompulsif bozukluk mu olduğuna dair tartışmalar halen devam ediyor. Günümüzde sağlıklı beslenmeye olan ilginin giderek büyüyor olması ileride en az Anoreksiya ya da Bulimiya Nervoza gibi günlük yaşantımızda daha çok duyacağımız bir kavram haline getirecek Ortoreksiya Nervoza eğilimini. Tam bu noktada ON nedir? ON eğilimine sahip kişilerin gösterdikleri belirtiler nelerdir? Bu eğilimin etiyolojisi (nedeni) nedir? Gibi birçok sorunun cevabı olabilmek adına yürüttüğüm tez çalışmamın en önemli sonucunu sizlerle paylaşmak istiyorum.
Spoiler alert: Kısıtlayıcı yeme tutumlarına dikkat edelim !!!
Ortoreksiya Nervoza'nın Doğuşu
Siz de hayatınızda verimli olduğunuz konuların çoğunlukla kendi hayat hikâyenizle paralel olduğunu fark ediyor musunuz? Bu durum kesinlikle Steven Bratman için geçerli. Bratman tahmin edeceğiniz gibi Ortoreksiya Nervoza’yı (ON) ilk tanımlayan kişi. Bratman, pratisyen hekim olmadan önce 1970’lerin başında aşçı olarak çalıştığı restaurantta kendilerini ‘‘yemek idealistleri’’ olarak tanımlayan kişilere istekleri doğrultusunda yemekler hazırladığını ve bu kişilerin saplantılı yeme alışkanlıklarından etkilenmesi sonucu kendisinin de ON belirtileri göstermeye başladığını ifade ediyor. Bunun yanı sıra, alternatif tıp teknisyeni olduğu dönemde sağlıklı beslenmeye çok fazla odaklanan hastalarla çalışması ve bu hastaların yedikleri yiyeceklere aşırı anlamlar yüklediğini fark etmesi ON üzerine yaptığı çalışmaların zeminini oluşturmuştur.
Ortoreksiya kelimesi Yunanca’da “doğru’’ anlamına gelen “orthos’’ ve “iştah’’ anlamına gelen “orexsis’’ kelimelerinden oluşmuştur.
Ortoreksiya Nervoza Belirtileri
Peki, Bratmanın da bir zamanlar gösterdiği ON belirtileri nelerdi?
Bu kişiler biyolojik olarak saf gıdalara saplantılı olma eğilimindedirler. Gıdalara karşı saplantılı düşüncelere sahip olmak ciddi anlamda katı diyetlere ve sınırlamalara neden olmaktadır (Fidan, Ertekin, Işıkay ve Kırpınar, 2010). Sağlıklı yemeye takıntılı olma durumu beraberinde yiyeceklere karşı da belirli tutumlar oluşturmaktadır. Örneğin, bu kişiler yiyecekleri hakkında oldukça detaylı düşünmekte, bazı yiyecekleri yemekten kaçınmakta, yiyebileceği yiyecekleri belirli bir şekilde hazırlamak için aşırı zaman harcamaktadırlar. Tüketilen yiyeceğin kalitesi kişisel değerlerinden, sosyal ilişkilerinden, kariyer planlarından önce gelmektedir. Çünkü bu kişiler benlik saygılarını diyetlerine olan bağlılıkları ile ilişkilendirmekte ve ‘düzgün’ bir şekilde beslenmeyi hayatlarının merkezi haline dönüştürmektedirler (Bratman, 1997; Brytek-Matera, Donini, Krupa, Poggiogalle ve Hay, 2015). Ek olarak, Bratman’ın gözlemlerine göre, hastalar fiziksel sağlıklarını korumak adına kendi kendini cezalandıran katı bir yeme düzeni benimsemekte ve bu durum yarardan çok zarar getirmektedir
Ortoreksiya Nervoza'nın Nedenleri
Her psikopatolojide aklımıza ilk gelen soru, bu bozukluk neden oluşuyor?
Ve genelde aldığımız cevap: Ortoreksiya Nervoza’nın (ON) etiyolojisi incelendiğinde gelişimine neden olan etmenler tam olarak bilinmemektedir. Çok can sıkıcı değil mi? Bu sebeple, araştırmacılar ON tanısının hem abartılı sağlıklı yeme davranışı modeline hem de obsesif kompulsif kişilik özelliklerine dayandığını belirtmektedirler (Donini ve ark., 2004; Mathieu, 2005; Zamora, Bonaechea, Sanchez ve Rial, 2005). Tam da bu noktada yürüttüğüm araştırmanın sonucu literatürle benzer bir şekilde yeme tutumları ve obsesif inançların ON eğilimini arttıran faktörler olduğunu doğrulamıştır. Özellikle, kısıtlayıcı tarzdaki yeme tutumlarının en yüksek etkililik oranına sahip olduğu gözlenmiştir (Özcan, 2021).
Peki, olumsuz yeme tutumlarına sahip olup olmadığımızı nasıl öğrenebiliriz?Sizin için Türkiye geçerlik ve güvenirlik testi Ergüney-Okumuş ve Sertel-Berk (2019) tarafından yapılmış olan Yeme Tutum Testi’nin (YTT-26) linkini açıklamaları ile paylaşıyor olacağım. Bu testin puanlaması ve değerlendirilmesi için benimle iletişime geçebilirsiniz.