Özgül Fobi ve Özgül Fobilerin Bilişsel Davranışçı Modeli

Son zamanlarda fobilerin insanların hayatında önemli kısıtlamalara yol açtığını fark ettim. Özellikle hayvanlarla ilgili fobiler kişilerin dışarıda, kafelerde ve hatta sevdiklerinin evlerinde bulunmalarını zorlaştırmaktadır. Tabi ki fobiler sadece hayvanlarla sınırlı değildir, birçok durum, canlı veya nesne kişide fobiye yol açabilmekte ve kişinin hayatını zorlaştırabilmektedir.

Fobi, belirli durumlar/nesne/işlevlerden duyulan mantıksız ve aşırı korkuya denir (Örneğin uçakla seyahat etme, yüksek yerler, hayvanlar, enjeksiyon yapılması, kan görme gibi). Kişi korkulan durumun tehlikesiz olduğunu bilmesine rağmen bu durumu denetleyemez. Fobik uyaranla karşılaşma hemen her zaman birden başlayan bir anksiyete tepkisi doğurur, bu duruma bağlı ya da durumsal yatkınlık gösteren bir panik atak biçiminde olabilir. Fobik durumlarda kaçınılır veya yoğun anksiyete ya da sıkıntıyla buna katlanılır. Kişinin işlevselliğinin bozulmasına yol açar.

Fobinin Alt Tipleri

Durumsal Tip:

Toplu taşıma araçlarında bulunma, tüneller, metro, gemi, uçak yolculuğu, araba, tren, köprüler, asansörler, kapalı yerler..

En sık çocuklukta ve yirmili yaşların ortalarında görülür.

Doğal Çevre Tipi:

Şimşek, fırtına, yüksek yerler, su, karanlık..

Genellikle çocuklukta başlar.

Kan-enjeksiyon-yara tipi:

Kan, yara, enjeksiyon ya da invaziv tıbbi girişimler

Genellikle ailevidir ve çoğu zaman güçlü bir vazovagal tepki ile belirgindir.

Hastaların % 75’i bu durumlarda karşılaştıklarında bayılırlar.

Hayvan Tipi:

Hayvanlar, kuşlar, böcekler, örümcekler.

Genellikle çocuklukta başlar.

Diğer :

Tıkanıp boğulma, soluk kesilmesi,

Kusma (emetofobi),

Hastalıktan ve hastalığa yakalanmaya yol açabilecek bazı durumlardan korku,

Yüksek ses

Kostüm ya da masal kahramanlarından korkma

Özgül Fobilerin Bilişsel Davranışçı Modeli

Özgül fobiler biyolojik etkenler, bilişsel ve davranışsal etkenlerin karşılıklı etkileşimi sonucu ortaya çıkarlar. Belli nesneler ve durumlar gerçekten tehlike içerdikleri için diğerlerine göre daha çok korku uyandırır (yılan çiçeğe göre daha tehlikelidir çiçek fobisinden çok yılan fobisi görülür)‏. Kan, enjeksiyon, yaralanma fobilerinde bayılma görülür ve bu evrimsel olarak bir avantajdır.

Olumsuz otomatik bilişler (örneğin: “köpek beni ısırır”) ve davranışlar ( “köpekten kaçma ve kaçınma”) fobilerin oluşumunda ve sürmesinde rol oynar. Özgül fobisi olan bireyler bütün anksiyete bozukluklarında olduğu gibi korktukları durumun tehlikesini olduğundan fazla ve kendi başa çıkma güçlerini de olduğundan az görürler. Genellikle fobik uyarandan kaçındıkları için korkularının gerçek dışı olduğunu öğrenemezler (Bir şey olmayacağını biliyorum ama …)‏.

Fobilerin Tedavisi

Fobilerin tedavisinde en etkili yöntemlerden birisi Bilişsel Davranışçı Tedavi’dir. Davranışçı çalışmalarda kişi korkulan durumla ya da nesne ile gerçek ortamda ya da hayali düzlemde yüzleştirilir. Gittikçe kişi bu duruma alışır ve korku azalır. Bilişsel kısmında ise kişinin olumsuz otomatik düşünceleri (Örn. bu köpek beni ısırır gibi) üzerinde çalışılır. Seansta yapılan uygulamalar danışana ev ödevi olarak verilir. Kas gevşeme ve nefes egzersizleri öğretilerek, danışanın fobik durumda ortaya çıkan kaygıyla baş etmesi sağlanır. Son yıllarda EMDR terapisi de sıklıkla fobilerin tedavisinde kullanılmaktadır.