Optik bir illüzyon: ördek mi tavşan mı?

Son zamanlarda hem sosyal medyada şahit olduğum, hem de bana görüşmelerim esnasında yöneltilen sorularla da dikkatimi çeken bir konu bu: ‘’Sakin insanların ördek, agresif insanların tavşan görmesi…’’. Bir de bu ‘psikologlara göre’ ibaresiyle yayılınca ister istemez daha da dikkatini çekiyor insanın. Sosyal medyadaki bilgi kirliliğinden en azından şimdilik ‘dikkatimizi çeken’ bu mevzuya açıklık getirmek amacıyla Psikoloji literatüründe ‘ördek/tavşan illüzyonu’ olarak anılan bu optik illüzyonu birlikte inceleyelim:

Ördek/tavşan illüzyonu bilindiği gibi hem tavşan hem ördek olarak görülebilen optik yani görsel bir illüzyondur. Yani gözümüz bilgiyi beyne bir algı vermek için aktarır, ve bu algı gerçekte olan nesnenin fiziksel ölçüleriyle birebir uyuşmaz.

Söz konusu illüzyon ilk defa 23 Ekim 1892’de anonim bir çizim olarak Alman mizah dergisi Fliegende Blätter’da ’hangi hayvanlar birbirine en çok benziyor‘ başlığı altında yayımlandı. Filozof Ludwig Wittgenstein ’felsefik araştırmalar‘ kitabında görmenin ve algılamanın farklılıklarını tanımlarken kullanmasıyla ve Amerikalı psikolog Joseph Jastrow’un algının aynı zamanda zihinsel bir aktivite olduğunu gösteren çalışmalarıyla görsel meşhur hale geldi (Kihlstrom 2004).

Bilindiği kadarıyla; o zamanlardan günümüze kadar her hangi bilimsel bir araştırma, sosyal medyada şu an bahsedildiği gibi, ‘sakin insanların ördek, agresif insanların da tavşan gördüğü’ önermesini kanıtlamış değildir. Dahası; bu konu bilimsel ve deneysel olarak hiç çalışılmamış gözüküyor.

Konuyla ilgili yapılan nadir çalışmalardan bir tanesi Richard Wiseman ve arkadaşlarının 2011’de yaptıkları ve İngiliz Psikoloji Dergisi’nde yayımlanmış araştırma… Yaşları ve kültürleri belirtilmemiş 593 katılımcıyla yapılan araştırmanın ilişkisel sonucuna göre; ördek ve tavşan arasındaki görsel geçişi daha kolay yapanların daha yaratıcı oldukları bulunmuştur.

İkinci bir araştırmada da yazarlar; çocukları hem paskalya gününde hem de ekim ayının bir Pazar gününde bu görsele tabi tutmuşlardır. Eldeki sonuçlara göre çocukların paskalya zamanında ilk gördüğü hayvanın tavşan, ekim ayının Pazar gününde ilk gördüğü hayvanın da ördek olduğu tespit edilmiş (Brugger & Brugger, 1993).

Yani içinde bulunduğumuz gün, zaman ve koşulların algımızı etkileyebileceği, bunun yanında mizacımızla ve karakterimizle bu görselde ne gördüğümüzün ve neyi algıladığımızın herhangi kanıtlanmış bir ilişkisi olmadığını söylemek doğru ve toparlayıcı bir tespit olacaktır.