Özet
Teknolojik aygıtların giderek birey yaşamı üzerindeki rolünü arttırması, bireylerin birbirleriyle kurdukları iletişimi, dolayısı ile de kişiler arası romantik ilişkileri etkilemektedir. Online arkadaşlık siteleri, Facebook, e-mail, online mesajlaşma gibi iletişim yöntemlerinin, ilişkilerin doğası, kişilerin benlik algıları ve benlik sunumları üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğu ortaya konmuştur. İlişkilerin gelişimi, başlangıç ve bitişleri, kişilerin ilişkideki tatmin miktarları ve duyguları, tercih ettikleri iletişim aygıtları açısından “online ilişki” kavramı üzerinde durulması gereken ve derinlemesine incelenmesi gereken bir olgu halini almıştır.
Çeşitli Online Ortamlar ve Romantik İlişkiler
İlişki; ses, koku, mimik, işaret, sembol ya da davranışlarla bilgi alışverişinde bulunma becerisi olarak tanımlanmaktadır (Masaroğulları ve Koçakgöl, 2011). Online ortamlarda kurulan yeni ilişki biçimlerinde koku, mimik hatta çoğu zaman ses gibi unsurlar olmasa da bu yeni ilişki kurma biçimi gittikçe daha popüler bir hale gelmektedir. Son zamanlarda internetin ve teknolojik iletişim araçlarının hayatımızdaki yerinin artması, tek bir dokunuş ile sosyal ağlara ve diğer iletişim tekniklerine (örn: anında mesajlaşma uygulamaları) ulaşabilme kolaylığı, romantik ilişkiler üzerinde büyük etkiler yaratmıştır. Kullanılan iletişim ortamına göre Facebook, e-mail, telefon, online arkadaşlık siteleri, anında mesajlaşma ve yüzyüze iletişim arasında farklılaşmalar ortaya çıkmaktadır. Her bir ortam kendi iletişim biçimini belirlemekte, bizleri iletişimin ve romantik ilişkinin tanımını yeniden düşünmeye doğru itmektedir. Bu sebeple her bir ortam ayrı ayrı ele alınmayı gerektirmektedir.
Sosyal Medya: Facebook(FB)
Kişiler genel olarak bir ilişki içinde olduklarını sergilemek ister (örn; evlilik yüzüğü takmak.). Sosyal medya ise bu bilgiyi vermemizi kolaylaştırıcı etkiye sahip. Sosyal medya olmadan kişiler bir bilgiyi almak için başkası ile yüzyüze iletişime veya telefona ihtiyaç duyarken şimdi sadece bir tıklama ile kişinin profili görüntüleniyor ve kişi hakkındaki tüm bilgiye ulaşılabiliyor.
Sosyal medya deyince akla ilk gelen isim Facebook denebilir. Facebook’un aylık 1 milyar aktif kullanıcısı olduğu ve Facebook kullanıcılarının neredeyse yarısının haftanın 6 günü siteyi ziyaret ettiği, üniversite öğrencilerinin ise haftada ortalama 1-2 saat Facebook kullandıkları ortaya konmuştur. Bu oldukça yüksek rakamlar bu sosyal ortama bu denli maruz kalan insanların, romantik ilişkilerinde de ona oldukça fazla yer vereceğine işaret etmektedir.
Romantik ilişkiler açısından Facebook’un rolü oldukça çeşitlidir. Bunlar; ilişki durumunu sergileme, fotoğraf paylaşma ve etiketleme, sosyal yorumlar (“diğerleri” etkisi), partnerler arası iletişim, ilişki öncesi ve sonrasına dair bilgileri içerme gibi uzunca bir liste boyunca sıralanabilir.
Araştırmalara göre, FB ile bağlantı kurmak daha az direkt ve daha çok ego koruyucu olarak değerlendiriliyor, reddedilme riski diğer iletişim yöntemlerine oranla daha az bulunurken, kişiler karşı tarafı reddettiğinde ise özür dilemenin daha kolay olduğunu belirtiyor. Bir kişiye arkadaşlık isteği göndermek, o kişinin telefon numarasını istemekten veya yüzyüze bir teklifte bulunmaktan daha kolay bir süreç olarak değerlendiriliyor. FB aracılığı ile birine olan ilgiyi göstermek kişilerce daha kolay olarak değerlendiriliyor. Çünkü kişinin profiline yazmak, yazdıklarını beğenmek veya yorum yapmak, ilgiyi direk ifade etmekten daha iyi bir yol olarak düşünülüyor.
Ayrıca FB ile iletişim daha kontrollü ve daha az baskı içeriyor. Kişiler söyleyeceklerini düşünecek ve cevap verecek vakitlerinin yüzyüze iletişime göre fazla olduğunu belirtiliyor.
Kullanılan fotoğraflardaki unsurlar (örn; cinsellik, çıplaklık, mekan ...vs. ) kişilerin birbirlerine dair ilk izlenimlerini belirlerken, çiftlerin birlikte olduğu fotoğraf sayısı ilişki hakkında önemli enformasyonlar içeriyor. Söz gelimi bu sayının ilişkisel tatmin ve mutluluk ile ilişkisi olduğu saptanmış, ilişkisel tatmin ve mutluluk oranları arttıkça kişilerin birlikte oldukları fotoğraf sayısının da arttığı gözlemlenmiştir. Tüm bunlar bize paylaşılan fotoğrafların aslında sadece fotoğraf olmaktan çok daha fazla şey ifade ettiğini göstermektedir.
Paylaşılan fotoğraflardan aile ve arkadaşlar hakkında, kişinin ilgileri ve ilişkisel geçmişi hakkında bilgi edinilebiliyor. Kişiler ilişki içinde oldukları kişinin veya eski partnerlerinin o anda ne yaptığını öğrenebiliyor. Öte yandan artık ilişki iki kişi arasında değil, diğerleri ile de paylaşılıyor. FB, ilişkiyi sosyal tartışma konusu yapıyor. Diğerleri tarafından onaylanmak ilişkiyi olumlu etkileyebiliyor (yapılan beğeni ve olumlu yorumlar).
Öte yandan ilişkiyi diğerlerine bildirmek, ilişkinin artık daha göz önünde bir olgu olması kişilerde endişe yaratabiliyor. Diğerleri tarafından yargılanma ve ilişkiye yönelik yapılacak yorumlar kişilerde kaygıya sebebiyet verirken bir bakıma sosyal baskının yeni bir türü ile karşı karşıya olduğumuz gerçeği yüzümüze çarpıyor.
E-mail, telefon ve mesajlaşma
E-mail ve mesajlaşma teknikleri yüzyüze iletişime alternatif olarak gelişen bir diğer iletişim yöntemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı araştırmalar kişilerin kendilerini açma miktarları ve iletişim teknolojilerinin kullanımı arasında güçlü bir bağ olduğunu öne sürmektedir.
Kendini açma iki boyutlu gerçekleşen bir unsurdur. Bu boyutlar; derinlik (samimiyet,güven duygusu, dürüstlük ve yakınlık olarak ) , genişlik (ilgi alanları ve kişiliğe dair unsurlar) olarak belirtilir. Sağlıklı bir ilişkide zamanla kişilerin benlik sunumuna yönelik kaygılarının azalması ve iletişimlerinde derinlik ve genişliğin artması beklenmektedir.
Araştırmalar kişilerin ses ( telefon) ve yazı tabanlı ( e-mail, notlar ve mektuplar, anlık mesajlaşma) mesajlaşma servislerinde kendilerini yüzyüze iletişime oranla daha az açtıklarını. Yazı tabanlıya oranla ses tabanlı mesajlaşmada kişilerin kendilerini açma oranının daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. Kendini açma miktarı arttıkça kişilerin yüzyüze iletişimi daha çok tercih ettikleri saptanmıştır.
Partnerler arası yazılı mesaj mesajlaşma ve ilişkideki tatmin miktarına yönelik bir araştırma ise, mesajın içeriğinin ,mesaj sayısının, ilk mesajı gönderen tarafın kim olduğunun ve ilk mesaja dair içeriğin, ilişkideki tatmin ile ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.
Online Arkadaşlık Siteleri
Ülkemizde konu ile ilgili çok fazla araştırma yapılmamış olsa da, Amerika’da her 10 kişiden 1’i partner bulmak için arkadaşlık sitelerini kullandıklarını ve bunların %66’sı da online tanıştığı kişilerle gerçek hayatta bir buluşma yaşadığını belirtmiştir.
Araştırmalara göre online arkadaşlık sitelerinin ilişkisel yönden avantajları kişilerce; potansiyel partner ile en iyi eşleşmeyi bulabilmek (Ortak hobiler ve ortak ilgi alanlarına sahip adayı belirleyebilmek.), benzer ilgiye sahip olunan kişi ile daha hızlı yakınlık kurabilmek olarak değerlendirilirken, dezavantajları ise; çok fazla seçenek olması ve bu sebeple kolayca diğer partnerlere yönelme, güven oluşturmanın daha uzun sürmesi (Yapılan bir araştırmada kişilerin % 63’ü sohbet odalarında konuşurken yalan söylediklerini belirtiyor.) olarak görülüyor.
Ayrıca kişiler online arkadaşlık sitelerindeki ilişkilerini romantik ve kalıcı olmaktan ziyade geçici ve gündelik olarak tanımlıyor. Bunun sebebinin güven oluşturma veya karşı taraftaki partnerle kurulan yakınlık seviyesi ile ilişkili olup olamayacağına dair tahminler ortaya konmaktadır.
Elektronik Ortamda Romantik Açıdan Reddetme ve Reddedilme
Yapılan araştırmalar, elektronik ortamın türünün romantik açıdan reddetme davranışının nasıl gerçekleşeceğini belirlediği yönündedir. Sosyal mesafe az iken (örneğin: Sınıf arkadaşı veya tanıdık bir kimse) çok çeşitli kibarca reddetme stratejileri gerçekleşirken, sosyal mesafe arttıkça reddetme stratejileri azalıyor ve genellikle özür dileme (örn: “Özür dilerim ama hayır.”) tercih ediliyor.
Reddetmenin aktif bir online ortamda olması (örn; arkadaşlık sitesinde), e-mail yoluyla reddetmekten daha onur kırıcı olarak değerlendiriliyor. Bunun sebebi ise e-mail yoluyla reddetmenin rasyonel gerekçeler sunabilmeye imkan vermesi olarak değerlendiriliyor. (örn: “Üzgünüm mailini yanlışlıkla silmişim.”)
Cinsiyet farklılıklarına bakılacak olursa, erkeklerin gönderilen buluşma isteklerini yanıtlamada daha istekli oldukları fakat kadınların genellikle reddeden taraf oldukları göze çarpıyor.
Sonuç ve Tartışma
Günümüzde evli çiftleri çok az bir kısmı online olarak tanıştığı kişi ile birlikte olduğunu belirtse de bu sayının ileride çok daha fazla olacağı tahmin ediliyor. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar oldukça sınırlı olmakla birlikte, ülkemizde yapılmış çalışmalar ise neredeyse yok denecek kadar azdır.
Ayrıca yukarıda alıntılanan çalışmalar büyük ölçüde üniversite öğrencilerine dayalı örneklemler üzerinde yapılmıştır. Daha farklı yaş grupları (örn; ergenler ve orta yaş grubu bireyler) ile farklı sonuçlar ve farklı bakış açıları ortaya konabilir.
Genel olarak güçlü bir romantik ilişkinin kurulmasında internetin etkisi düşük olarak görülse de, önümüzdeki 10 sene içinde bu etkinin artacağı tahmin edilmektedir. İnternet ile tanışma yaşının bebeklik dönemine indiği çağımızda bu etkinin görülmesi elbette ki kaçınılmazdır.
Kişilerin online ortam dışında birlikte geçirdikleri süreç, ilişkinin durumu (evli olma, ilişkinin süresi.. vs) online ortamdaki ilişkiyi de etkilemektedir. Online ortam dışındaki süreçleri de içine katacak şekilde yapılacak olan araştırmalar bu yeni ilişki ortamını anlamamıza yardımcı olacaktır.
Modern ilişki türlerini anlamak ve yordamak, online ortamdaki ilişkiler ile kolaylaşmaktadır. İlişkiye yönelik bilgiler artık daha ulaşılabilir ve daha fazla kayıt altındadır. Bunun bir diğer uzantısı ise kişilerin ilişki sonrası davranışlarının da daha gözlemlenebilir hala gelmiş olmasıdır. İlişki sonrası verilebilecek psikolojik desteğe yönelik araştırmalar için bu bilgiler oldukça faydalı olacaktır.
Kaynakça
Blackburn K. , Brody N. , LeFebvre L. (2014) . Navigating romantic relationships on Facebook: Extending the relationship dissolution model to social networking environments. Journal of Social and Personal Relationships , 32(1) , 78–98 .
Butler B. , Cummings J. N. , Kraut R. (2002). The Quality Of Online Social Relationships. Communications of ACM , 45(7) , 103-108.
Carpenter C. J. , Spottswood E. L. (2013). Exploring romantic relationships on social networking sites using the self-expansion mode. Computers in Human Behavior , 29 , 1531–1537 .
Dubin M. , Impett E. A. , Muise A. , Saslow L. R. (2012). Can You See How Happy We Are? Facebook Images and Relationship Satisfaction. Social Psychological and Personality Science, 4(4) , 411-418 .
Fischer D. , Homant F., MCcown J. A. , Page R. (2001). Internet Relationships: People Who Meet People.Cyberpsychology and Behavior , 4(5) , 593-596.
Fox J. , Makstaller D. C. , Warber K. M. (2013) . The role of Facebook in romantic relationship development: An exploration of Knapp’s relational stage model. Journal of Social and Personal Relationships , 30(6), 771–794 .
Koçakgöl M. ve Masaroğulları G. (2011) . Psikoloji Sözlüğü (I. Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Luo S. , Tuney S. (2014) . Can texting be used to improve romantic relationships?—The effects of sending positive text messages on relationship satisfaction. Computers in Human Behavior, 49 , 670–678 .
Paul A. (2014). Is Online Better Than Offline for Meeting Partners? Depends: Are You Looking to Marry or to Date?.Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 17(10), 664-667.
Ruppel E. K. (2014). Use of communication technologies in romantic relationships: Self-disclosure and the role of relationship development . Journal of Social and Personal Relationships , 32(5) , 667–686 .
Tong S. T. , Walther J. B. (2010) . Just say ‘‘no thanks’’: Romantic rejection in computer-mediated communication .Journal of Social and Personal Relationships, 28(4), 488–506 .
