Multiple Skleroz (MS) ve Yorgunluk

SORU: MS yorgunluğu nedir?

CEVAP: MS bağlamında yorgunluk, “olağan ve istenen aktiviteleri engelleyici olarak algılanan fiziksel ve/veya zihinsel enerji eksikliği” olarak tanımlanmıştır. Ağrıya benzer şekilde, yorgunluk da hastaların yaşam kalitesi üzerinde derin bir etkiye sahip olabilen öznel bir semptomdur. MS’te deneyimlenen yorgunluk, normal fiziksel yorgunluktan farklıdır.

SORU: MS’te yorgunluk ne kadar yaygındır?

CEVAP: Yorgunluk, MS hastalarında çok sık görülür (bazı çalışmalarda prevalansı %80’in üzerindedir) ve hastalığın herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilir. En sık bildirilen semptomdur ve genellikle MS hastaları tarafından en rahatsız edici semptom olarak tanımlanır. Yorgunluk, fiziksel ve bilişsel işlevleri ve yaşam kalitesini etkiler. İş, sosyal ve eğlence aktiviteleri de yorgunluktan olumsuz etkilenir. Yorgunluk, artan sağlık hizmeti kullanımına neden olabilmektedir.

SORU: Yorgunluk nasıl ölçülür?

CEVAP: Yorgunluk şiddeti genellikle hasta görüşmeleri ve anketlerle değerlendirilir. MS’te yaşanan yorguluğun normal fiziksel ve bilişsel yorgunluktan farklı olduğunu belirtmiştik. Yani yorgunluk fiziksel ve bilişsel becerilerin durumundan bağımsız olarak ortaya çıkmaktadır. Fiziksel ve bilişsel dayanıklılık ölçümleri, MS hastalarının motor ve/veya bilişsel performanslarında sağlıklı bireylere kıyasla daha hızlı bir düşüş olduğunu gösterse de, hasta tarafından bildirilen yorgunluk şiddetiyle genellikle düşük bir korelasyon (ilişki) göstermektedir.

SORU: MS yorgunluğuna ne sebep olur?

CEVAP: Birincil MS yorgunluğunun patofizyolojisi tam olarak açıklanamamıştır. Bağışıklık sistemi disfonksiyonu, nöroendokrin düzensizlik (özellikle hipotalamo-hipofiz-adrenal eksen), iletim blokları, merkezi sinir sistemindeki belirli bölgelerde hipometabolizma ve işlevsel görevleri yerine getirmek için daha yaygın kortikal aktivasyon ihtiyacı gibi faktörler potansiyel nedenler olarak araştırılmış ancak kesin cevaba ulaşılamamıştır. 

SORU: Yorgunluğu olan MS hastalarında test yapılmalı mı?

CEVAP: MS yorgunluğu için tanı testi yoktur. Kronik yorgunluk durumlarında, özellikle yeni başlayan veya akut kötüleşen yorgunluk durumlarında, tedavi edilebilir nedenler ve katkıda bulunan faktörler dışlanmalıdır. Örneğin:

• Mevcut ilaçlar gözden geçirilmelidir. Sedasyon etkisi olan ilaçlar belirlenerek azaltılabilir veya durdurulabilir; bu, yorgunluk için semptomatik bir ilaç eklenmeden önce düşünülmelidir. 

• Depresyon dışlanmalıdır. Bunun için psikoloğunuza ve/veya psikiyatristinize başvurabilirsiniz.

• Laboratuvar testleri yapılmalıdır. Akut veya kronik eşlik eden durumlar (ör. idrar yolu enfeksiyonu, hipotiroidizm, anemi, karaciğer veya böbrek hastalığı, B12 eksikliği) yorgunluğun ikincil nedenleri olarak dışlanmalıdır. 

• Yeni MS hastalık aktivitesi dışlanmalıdır. Detaylı görüşme, kapsamlı bir muayene ve gerekirse görüntüleme çalışmaları ile yapılabilir. Yorgunluk, MS alevlenmesinin başlangıç semptomu olabilir veya klinik alevlenme olmaksızın akut merkezi sinir sistemi iltihabını yansıtabilir. 

• Yaşam tarzı değişiklikleriyle düzeltilebilecek faktörler araştırılmalıdır. Uyku yoksunluğu, alkol/madde kullanımı, sıcaklık gibi.

SORU: MS yorgunluğu için farmakolojik olmayan müdahaleler var mı?
CEVAP: Evet, farmakolojik olmayan müdahaleler her zaman göz önünde bulundurulmalıdır.

• Fiziksel kondisyon eksikliği, yorgunlukla ilişkilendirilmiştir. Aerobik egzersizin yorgunluğu iyileştirdiğine dair kanıtlar vardır. Bu nedenle egzersiz önerilir, ancak egzersizin türü, sıklığı ve yoğunluğu hastanın beceri ve sınırlılıklarına göre ayarlanmalı ve nörolojik semptomların geçici kötüleşmesi önlenmelidir. Kişiye özel bir ev egzersiz programı oluşturmak ve yürüme verimliliğini artırmak için bir fizyoterapistle çalışmak oldukça faydalıdır. Hastalar, egzersiz programına başladıktan birkaç hafta sonra fayda görmeye başlayacaklarını bilmelidir.

• Enerji verimliliği stratejileri, hastaların gün boyunca enerjilerini optimize etmelerine yardımcı olabilir. Bu stratejiler genellikle bir ergoterapist tarafından öğretilir ve amaç, hastaların sınırlı enerjilerini en önemli ve anlamlı aktivitelere harcamalarını, aktivitelerin enerji maliyetini mümkün olduğunca azaltmalarını ve yorgunluğun ikincil nedenlerini ele almalarını sağlamaktır. Bu sebeple yardımcı cihazlar, çevresel düzenlemeler, planlanmış kısa uyku veya dinlenme araları, aktivite günlüğü kullanımı, uyku hijyeni önerileri ve stres yönetimi kaynakları kullanılabilir. 

• Uyku hijyenine özen gösterilmelidir.Soğutucu cihazlar, sıcak hava veya egzersiz sırasında sıcaklığa duyarlılıkla ilişkili yorgunluğu gidermek için kullanılmıştır.

• Bilişsel davranışçı terapi ve diğer davranışsal veya gevşeme teknikleri, yorgunluğun yönetiminde önerilmiştir.

Yukarıdaki içerik umuyorum ki bazı sorularınıza yanıt olmuştur. 

Tekrar görüşene dek bilimle kalın!

Çeviri Kaynağı: https://my.clevelandclinic.org/departments/neurological/depts/multiple-sclerosis/ms-approaches/ms-and-fatigue

Çeviren ve Düzenleyen: İlayda Demir, MSc