MENOPOZ
Tanım:
Yumurtalık fonksiyonlarının kaybını takiben adet kanamalarının kalıcı olarak kesilmesi menopoz olarak tanımlanır. Menopoz, klimakterik (menopoza geçiş) dönem içinde meydana gelen olaylardan biridir ve üreme çağının sonunu belirler. Klimakterik dönem, menopoz öncesi ve sonrasında menopozal semptomların oluştuğu ortalama 5 yıllık bir periyodu oluşturur.
Sıklık:
Klimakterik ve menopoz sonrası dönemdeki kadınlar nüfusun yaklaşık %20'sini teşkil ederler.
Menopozdan sonra olan değişiklikler:
Bu dönemden sonra jinekolojik, sistemik ve psikolojik değişiklikler olabilir.
A) Jinekolojik değişiklikler
1. Anormal kanama lar
2. Jinekolojik kanserler (Ana sayfada Jinekolojik Onkoloji (rahim zarı kalınlaşması, rahim zarı kanseri, yumurtalık kanseri, vulva kanseri) alt başlıklarını inceleyebilirsiniz)
3. Pelvik relaksasyon (sarkma)  denen genital organlarda sarkma ve gevşeme ile ilgili hastalıklar
4. Cinsel fonksiyon bozuklukları
B) Sistemik değişiklikler
1. Kalp-damar hastalıkları, hipertansiyon
2. Osteoporoz (kemik erimesi)
C) Psikolojik değişiklikler
1. Duygusal bozukluklar
2. Depresyon
Menopoz nedenleri:
A) Natürel (doğal) menopoz: Yaşlanma sürecinin doğal parçasıdır. Ortalama menopoz yaşı Türkiye için 47-48'dir.
B) Cerrahi menopoz: Rahim ve yumurtalıklardaki problem neticesinde rahim ve yumurtalıkların ameliyatla alınması sonucunda oluşur.
C) Prematür menopoz: 40 yaşından önce menopozun gerçekleşmesidir.
Oluş mekanizması:
Primordial follikül denen yumurtaların öncü hücrelerinin azalması veya tamamen bitmesi sonucunda overler yani yumurtalıklarda yetmezliğe neden olur. Buna cevap olarak, beyinde hipofizden salgılanan FSH düzeyi artar. Bu nedenle başlangıçta kanda estrojen (E2 = estradiol) düzeyleri değişkenlik gösterir. Ancak ortalama estradiol düzeyi düşer.
Ayırıcı Tanı:
Natürel menopozla karışan çok az hastalık vardır. Hipertiroidizm denen tiroid bezinin fazla çalışması; düzensiz vajinal kanamaya ve menopozda görülen sıcak basmalarına benzeyen ısı intoleransına yol açabilir. Yine nadir görülen karsinoid sendrom, tuberküloz, medüller tiroid kanseri de karışıklığa yol açabilir. Ancak bunlarda gonadotropin yani FSH, LH düzeyleri normaldir.
Teşhis:
A) Semptomlar
Sıcak basması: Vazomotor instabilite denen bu belirti menopozun en belirgin bulgusudur. Menopozal kadınların % 70-85'inde görülür. Ateş basması genellikle baş, göğüs, ve boyunda ani ısı artışı ve kızarma ile karakterize olup, çarpıntı ve panik hissine neden olur. Sıklıkla gece terlemeleri ve uykusuzlukla birliktedir. % 20 kadar kadında 5 yıla kadar devam eder.
Düzensiz kanamalar:
Vajinal Kuruluk  : Vajinal mukoza östrojenlere çok duyarlıdır. Menopoz sonrasında vajina kurur ve incelir. Sonuçta vajinada yanma hissi, kaşıntı, Ağrılı Cinsel İlişki (Disparonia)  ve vajinal Anormal kanama  meydana gelir. Bunların yanı sıra mesaneyle ilgili olarak idrarda yanma, gece idrara çıkma ve sistit (mesane iltihabı) görülebilir.
Psikolojik belirtiler: Sinirlilik, anksiyete denen içten gelen sıkıntı, depresyon görülebilir.
Kas ve eklem ağrıları:
B) Menopoz sonrası vakanın değerlendirilmesi
Fizik muayene, vücut kitle indeksinin hesaplanması, kan basıncı ölçümü, tiroid muayenesi, karın muayenesi ve varsa bacaklarda varis tespiti yapılır.
Jinekolojik Muayene de; vulvada renk değişikliği, vajinal atrofi ve kuruluk, servikal patoloji, Myom (Leiomyom)  ve adneksiel kitleler açısından değerlendirme yapılır.
C) Tanısal yöntemler
1. FSH, LH, Estradiol: Menopoz tanısı koyabilmek için en belirleyici durum tekrarlayan tetkiklerde FSH'nın 40 IU/L, LH'nın 25 IU/L'nin üzerinde ve estradiol düzeyinin 30 pg/ml'nin altında olmasıdır. FSH / LH oranı 1'den küçükse, halen over çalışıyor demektir.
2. Progestin testi: Eğer hastada hala estrojen üretimi varsa, 5 gün progesteron ilacı verilmesinden sonra vajinal kanama başlar. Bu hasta menopozda değil, perimenopozal dönemdedir. Bu tür hastalara sadece progestin veya menopozal sıkıntıların giderilmesi için estrojen+progestin içeren ilaçlar verilebilir.
3. Hematolojik ve hemostatik tetkikler yapılabilir. Kanama zamanı (KZ), pıhtılaşma zamanı (PZ), trombosit, hemoglobin (Hb), hematokrit (Hct), Sedimentasyon.
4. Biyokimya tetkikleri: Açlık kan şekeri (AKŞ), üre, kreatinin, kalsiyum, fosfor, ürik asit, total kolesterol, trigliserid, HDL, LDL, VLDL, AST, ALT, total bilirubin gibi
5. Hormonal tetkikler: E2, FSH, LH, PRL, TSH
6. Tam idrar tetkiki
7. Smear (Rahim ağzı kanser tarama) testi
8. Jinekolojik Ultrason
9. Endometrial biopsi (gerekirse)
10. Mamografi, gerekirse meme ultrasonu
11. Kemik mineral dansitometri
Tedavi:
Menopoz sonrası dönemde; artmış kemik kaybı, kardiovasküler hasar, santral sinir sistemindeki bozukluklar, ürogenital ve cilt atrofisi gibi bulgular dramatik estrojen düşüşü ile ilgilidir.
Hormon tedavisi (HT), potansiyel hayat süresini ve kalitesini arttıran, kemik ve sinir sistemini koruyan bir girişimdir. İdeal olarak HT, yan etkilerden uzak olmalı, etkinliği devam ettirmeli, hasta uyumunu ve memnuniyetini artırmalıdır.
HT tedavisi ağızdan, cilt yoluyla ya da burun yoluyla olabilir. Eğer gerekirse, hekim tarafından hastanın durumuna göre bu yollardan birisi seçilebilir. İlaç tedavisi kesintili veya kesintisiz olabilir.
Hormon tedavisinin yararları:
-Sıcak basması ve psikolojik semptomların giderilmesi
-Vajinal Kuruluk  ve sistizm gibi atrofi bulgularının giderilmesi
-Osteoporoz (kemik erimesi) ve buna bağlı kırıkların önlenmesi
-Kolon ve rektum kanserleri sıklığında azalma
ÖNERİLEN HORMON TEDAVİSİ
Günümüzde hormon tedavisi menopozda yaşam kalitesi bozulan hastalarda menopozun erken döneminde önerilmektedir. Menopoz yerleştikten sonraki ilk 3 yıl içinde tedaviye başlanmalı ve yıllık kontroller (mamografi, biyokimya, smear ve diğer tetkikler) yapılmak şartıyla 4-5 yıl devam ettirilmelidir. Özellikle menopoz yerleştikten sonra aradan uzun süre geçtikten sonra yaşlı hastalarda (60 yaş ve üzeri) HT verildiğinde meme kanseri, kalp krizi, felç ve toplardamar tıkanıklığında hafif artış olabileceği akılda tutulmalıdır.
Osteoporoz (kemik erimesi) için hormondan başka tedaviler var mıdır?
Bu konuda kalsitonin, bifosfonat, kalsiyum, Vitamin D, raloksifen, florid, fitoöstrojen (bitkisel kökenli), strontium içeren ilaçlar kullanılabilir.