Merhabalar sevgili ‘’ İLKADIMLARIM’’ ailesi bugün sizlerle birlikte birçoğunuzun aklında soru işaretleri yaratan ‘’Çocukların bezden ayrılarak tuvalet
alışkanlığı kazanma ‘’ sürecini konuşacağı. Çocukların tuvalet alışkanlığını kazanması; çocuğun bezden ( bir anda değil, yavaş yavaş) ayrılarak tuvalet ihtiyacını, kendi isteğiyle veya zaman zaman ebeveynlerin desteklemesiyle bilinçli olarak tuva lete yapıyor olmasıdır.
Tuvalet eğitimi için doğru bir zaman var mıdır?
Bu aileler tarafınca bizlere en çok sorulan sorulardan biridir. Ailelerin çocukların hangi yaş aralıklarında tuvalete geçiş yapabilecekleri konusunda fazlaca takılarak bazen yoğun kaygı yaşadıklarını gözlemliyoruz. Bu süreçte ne kadar yavaş, gözlemleyerek, çocuğunuzun ve kendi sinyallerinizi takip edilirse, süreç o kadar kolay ve kendiliğinde akıp gidiyor. Tuvalet alışkanlığı sürecinde birkaç önemli olan ve bize çocuğun bu sürece hazır olduğunu gösteren işaretler vardır. Gelin bunlara hep birlikte göz atalım.
1. Tuvalet alışkanlığı için çocuğunuzun hazır olduğunu gösteren işaretlerden biri bebeğin-çocuğun tuvaletini tutabiliyor olması, bunun içinde mesane
kaslarının kontrolünü yapabiliyor olmasıdır. Çocuk mesane kaslarının kontrolünü sağlayabiliyorsa, çişini veya kakasını tutabilir. Bu tuvalet alışkanlığını kazanma konusunda önemli bir adımdır. Bebekler 18. Aydan sonra tuvaletlerini tutmak ve bırakmak konusunda önceye göre daha başarılıdırlar. Fakat her bir çocuk biricik olduğundan genel gelişimleri farklılık gösterebilir. Kimi çocukta mesane kas kontrolü gelişimi 18 ay sonrasında görüldüğü gibi, kimi bebekte 15 aydan itibarende başlayabilir. Bu yüzden aylara takılmamalı, çocuğunuzu gözlemlemelisiniz. Yine de mesane kas kontrolü için en ideal zaman 2-3 yaş arası dönemdir. 18 ay 36 ay arası
2. Tuvalet alışkanlığı için önemli sinyallerden biri de bebeğinizin- çocuğunuzun gece ve gündüz bez kuruluğudur. Bezi sonlandırma ve tuvalet alışkanlığı kazanma konusunda ilk zamanlarda gündüz ortalama 2- 3 saat alt ıslatmadan, bezi kuru kalabiliyorsa, çişini tutma alışkanlığı kazanmış demektir. Kaka konusunda da özellikle gece yapıp yapmaması veya gün içerisinde kaç saat sıklıkla yapıp yapmadığı takibi yapıldığında yine aynı
veya daha fazla aralık görülüyorsa kaka tutması konusunda da başarılı diyebiliriz.
3. Tuvalet alışkanlığı kazanması için üçüncü en önemli durum; çocuğun kelime dağarcığı, kendisini anlatabiliyor oluşudur. Çünkü çocuk, çişinin
veya kakasının geldiğini önce fark edebilmeli ve bunu işaretle veya kelimelerle ifade edebilmelidir. Cümle kuramasa bile, çiş veya kaka gibi kelimelerle tuvaletinin geldiğinin habercisi olması önemli bir adımdır.
4. Tuvalet alışkanlığına geçiş için diğer önemli bir durum ise; çocuğun bezinden rahatsızlık duyuyor olması, bezini çıkartmak istemesi veya sizi
gözlemlerken kendisinin de tuvalete yapmak istemesidir. Tuvalet alışkanlığı kazanması sadece zihinsel ve fiziksel bir süreç değildir. Tam
tersine tuvalet alışkanlığının kazanılmasında sosyal ve duygusal etkenlerin rolü oldukça önemlidir. Her şeyden önce çocuklar birçok beceriyi sosyal
yaşam içinde gözlemleyerek, taklit ederek öğrenirler. Bu nedenle anne-babanın tuvalete gitmesi, sifon çekilmesi gibi durumlar bazı çocukları tuvalet
alışkanlığına geçiş sürecini daha da kolaylaştırabilir.
5. Tuvalet alışkanlığına geçiş döneminde çocuğun hazır olduğunu bize gösteren diğer bir özellik ise; motor gelişimleridir. Örneğin; merdiven
çıkabilmesi, kıyafetlerini kendi başına giyebilmesi veya şortunu giyip çıkarabiliyor olması, kelime söyleyebilmesi, rahatsızlığını veya rahatlığını
belirtebiliyor olması, el yıkama, yüz yıkama gibi gündelik kişisel bakım işlerine aşikar olması önemlidir.
Tuvalet alışkanlığına geçiş sürecini kendi başarınız veya başarısızlığınız olarak düşünmeyin. Bu çocuğunuzun bir süreci ve siz sadece ona bu süreçte
rehberlik ediyorsunuz. Bunu unutmayın. Tuvalet alışkanlığı konusunda veya 2 yaş ve sonrasında bez kullanmaya devam eden çocuğa karşı ‘’halen neden bezli, yazık pişer bu çocuk, yara olur, kocaman çocuk olmuş öğret iki günde halleder ‘’ gibi cümlelere aldırış edilmemeli, ebeveynlere böyle
cümleler kurulmamalı, bunun bir bütün ve bir süreç olduğu hatırlanmalıdır. Tuvalet eğitimini anne- babanın başarısızlığı/başarısızlığı olarak algılamak gereksiz bir kaygı ve yüktür. Bu çocuğunuzun bir süreci ve siz o süreci doğal ve şefkatle geçirebilmesi için bir aracısınız unutmayın. Her çocuğun ritmi farklıdır ve bez çocukların alıştığı bir süreçtir. İlk başta bırakmak istemeyebilir, önce çok hevesli olup, ilerleyen süreçlerde tekrar beze geçmek isteyebilir. Bazen çok uzun saatler tuvalette kalmak zorunda olunabilir, tuvalet alışkanlığı kazansa dahi alta kaçırmalar 4-5 yaşına kadar görülebilir. Bunlar bu işin olağan sürecidir. Ne kendinizi nede çocuğunuzu başkaları ile kıyaslamayın ve sizleri kıyaslamasına da izin vermeyin. Tuvalet eğitimi 2-3 yaş arasındaki dönemde oturduğu için bu dönmemin gelişimsel özelliği çocuğun bireyselleştiği, daha çok hayır dediği, iş birliğine fazla
açık olmadığı, bireyselliği tercih ettiği bir dönem olduğu için özellikle sizin istediklerinizi yapmak istemeyebilir, bazen bile isteye altına yapabilir, bu yüzden inatlaşmak, ısrarcı olmak, kıyaslamak hep ters tepecektir. Daha çok inatlaşabilir, daha çok öfkelenebilir, korkarak yapabilir ki bu ilerleyen süreçlerde psikolojik anlamda istenmeyen noktalara götürebilir.
Ebeveyn olarak bu sürece hazır mıyım?
Çok yoğun, kaoslu bir süreçte çocuğunuzla bu deneyimi yaşamanız, gerilmelere, sürtüşmelere açık bir ortam yaratabilir. Alabiliyorsanız 1 hafta izin
almanız alamıyorsanız ise hayatınızın daha sakin bir döneminde bunu uygulamanızda fayda vardır. Haneye yeni bir üyenin gelmesi, annenin hamile olması, aynı anda hem meme kesme hem tuvalet alışkanlığı, bir yakının kaybı, yer değişikliği, ev değişikliği, taşınma gibi durumlar varsa tuvalet alışkanlığını biraz daha ertelemeyi önerebiliriz. Kolay diye baktığımız işler kolaylıkla hallolurken zor olarak gördüğümüz her iş gözümüzde büyüyerek hayatımızı olumsuz etkiler. Çocuğunuzun gelişimi ile ilgili düşünceleriniz, umutlarınız ve kaygılarınızda hem sizi hem de çocuğunuzu
etkiler. Tuvalet eğitimini gözünüzde büyüttüğünüz ve sürecin zorlu geçeceği inancınız çocuğunuzun bu özerklik sınavında onu olumsuz etkiler. Zihnen çocuğunuz ve sizin tuvalet alışkanlığı kazanırken sürecin kolaylıkla gerçekleşeceğini düşünmelisiniz. Olası alt kaçırmalara karşı baştan önlem alabilirsiniz. Tuvalet alışkanlığına geçiş sürecinde, bu alışkanlığı öğrenmiş bile olsa küçük gece ve gündüz kazalarının olması çok olasıdır.
Bu süreçte çocuğu sürekli tuvalete götürmek veya çok sık bir şekilde ‘’tuvaletin var mı’’ diye sormak doğru değildir. Ortalama 2-3 saat kuru kalabilen
bir çocuk için ortalama 45 dakikada bir tuvalete gidiyor olmak yeterli olacaktır. Bu konuda sürekli ‘’tuvaletin var mı ‘’ diye sormak yerine, ara ara tuvaletin gelince ‘’bana çişim gelddi veya kakam geldi’’ diye söyleyebilirsin, seni dinliyor olacağım ve hemen tuvalete gidyor olacağız diye hatırlatmak daha yerindedir. İlk başlangıçlarda tuvalette tek başına ve uzun süre bekletmeyin. Çocuk ilk zamanlarda hemen bitti diyip kalmak isteyebilir, tuvaleti varken de bunu diyebilir. Tekrar bir daha gitmek isteyebilir bu noktada öfkelenmemeye, sabırlı olmaya gayret göstermek önemlidir.
Halıları, kilimleri kaldırabilir, bu temizleme açısından size kolaylık sağlayacaktır. Birlikte tuvalet konusunda kitapları okuyabilirsiniz. Alışverişleri birlikte
yapabilirsiniz. Sifonu kendi çekebilir, tuvalet temizliğini kendisinin yapmasını gösterebilirsiniz. Büyüdüğü konusunda tebrik edebilir, heyecanı paylaşabilirsiniz. 2-2.5 yaşına gelindiğinde ise, çocukların çoğunluğu külotlarını indirerek tuvalete tırmanıp oturmaya ve temizlenme dışında her türlü ihtiyaçlarını kendi başlarına görmeye çalışırlar. 3 yaşlarında, gün içinde rastlanan idrar ve dışkı kaçırmaları azalır, bununla birlikte çocukların tuvalet ihtiyaçlarını gidermek üzere son dakikaya kadar beklemelerine sık rastlanır. 2.5 yaş civarı, çocukların çoğu geceleri yataktan kaldırılarak tuvalete götürülürlerse geceyi kuru geçirirler. Bununla birlikte, 4.5 yaşına kadar bazı kaçırmalar olabilir. Yine bu yaşlarda, çocuklar tuvalet için gece kalkmayı öğrenirler.
Çocuğunuzu eğitime hazırlayın. Kendisinin iç çamaşırı kullanmak için yeterince büyüdüğünü belirtin, hatta ilgisini çekebilecek bir iç çamaşırı birlikte
seçilebilir. *Çocuğa tuvaleti nasıl kullanması gerektiğini gösterin. Tuvalet nasıl bir yer, neler var, nasıl oturacak, nasıl kalkacak. Sifon ne, vs Çocuğun ne zamanlarda tuvaletini yaptığını gözlemleyin. Bunu yapmak için, eğitime başladığınız zaman bezini çıkarın. Bu sıklık çocuğun metabolizması ile de
orantılı olacaktır. *Bir çizelge üzerine idrarını ve kakasını tuvalete yaptığı zamanlarla, altına kaçırdığı zamanları işaretleyin, gözleminizi kaydetmeniz işe yarar. Bu çizelgeyi kendiniz için yapmakta fayda var. Çocuğunuz için değil. Yatmadan evvel sıvı verilmemelidir. Çocuk 1-2 saatte bir tuvalete götürülür,
bu esnada, çocuğun kas kontrolünü kazanması açısından uyanık ve bilinçli olması gerekmektedir. Gece eğitiminde tuvalete götürme sıklığı, tuvalet ihtiyacının zaman aralıkları anlaşıldıktan sonra azalacaktır. Bezi bıraktık sen artık kocaman oldun bvs gibi sözcükler kurmayın. Bezle ve kakasıyla bir bağ kurdupu için vedalaşmak olarak düşenbilir, bir oyuncağına da bez bağlayın ve oda artık tıvalete yapsın, mümkünse o bırakana kadar da devam
etsin.
Planlı olmak önemli, yaptıkça yapmayı öğrenecek ve cesaret gelecek. Bezi birkez çıkardık geri takmak yanlış mı?
Bezle olan süreci sonlandırırken, çocuğun herhnagi bir nedenden dolayı aşırı korkması, ağlaması, kaygılanması sonucunda kendini güvende hissetmez ve siz bunu yapmaya zorlarsanız çocuktaki negatif etkisi daha çok artacağı için çocuğun ve sizin çok zorlanıyor olmanız sonucunda mola vermek, bir süre (kaygısı, korkusu geçene ve kendini güvende hissedene kadar) beklenilmesi, gerekirse beze geri dönüyor olmak,
kendini tekrar hazır hissettiğinde devam etmek çok daha işlevsel olacaktır.
Rüşvet teklif etmek, ödüller koymak, sürekli sorular sormak, ceza vermek, tehtit
etmek kesinlikle öndermediğimiz durumlardır.
Bezi bırakma döneminde belli periyotlarla sürekli tuvalete oturumak doğrumudur?
Eğer çocuk belirli aralıklarda tuvaletini tutmayı öğrendiyse, sürekli soru sormak veya 15-20 dakikadabir tuvalete otururtmak çocuğun kendi alışkanlığını kazanması ve farkında olmasını geciktirecektir. Çocuklar tuvalete evet otururulmalı ancak çocuğun iradesinin önüne geçilecek tarz da olmaması gerekir.
