Trakeotomi, boyundan soluk borusuna ve cilde açılan bir deliktir. Bu delik hava yolundaki darlık olan hastalarda nefes alabilmeleri, aspirasyon hastalarında akciğerlerdeki sekresyonların aspire edilebilmesi ya da solunum yetmezliği olan hastalarda destek tedavisinin verilebilmesi için açılmaktadır. Zamanı geldiğinde trakeotomi kapatılmalı ve hasta için uygun ise normal burun solunumuna geçilmelidir.
Trakeotominin kapatılması zamanı gelince planlı bir şekilde ilerleyip hayati risk oluşturmadan yapmak gerekir. Öncelikle hastanın trakeotomi ihtiyacı bitmiş olmalıdır. Bunun için:
- Hava yolunda herhangi bir bozukluk (darlık, çökme) olmamalıdır.
- Yemek veya tükürük aspirasyonu var ise düzelmiş olmalıdır.
- Oksijen destek ihtiyacının bitmiş olması gereklidir.
Trakeotomi kapatılıp delik kapatılmadan önce mutlaka hastanın ses tellerinin hareketi ve soluk borusunun içi hakkında net bilgi sahibi olmak gerekir. Bunun için uyanık burundan ince yumuşak endoskop ile gırtlak muayenesi yapılmalıdır. Ayrıca genel anestezi altında tüm soluk borusunun endoskopla bakılması gereklidir. Bunlar yapılmadan kanül çıkartılır ve bilinmeyen herhangi bir darlık var ise hasta solunum sıkıntısı yaşayabilir ve bu hayati sorunlara sebep olabilir. Mutlaka trakeotomi kapatılması, sonrasında acil nefes sorunu oluşturmayacak şekilde planlanmalıdır.
Endoskopilerde darlık yok, ses telleri hareketleri normal ve aspirasyon ve oksijen ihtiyacı kalmamış bir hasta trakeotomi kapatılması (dekanülasyon) için uygundur. Bu hastalarda hasta yatılı serviste 3-5 gün trakeotomi kanülü çekilip izlenir. Boyundaki delik birkaç gün içinde küçülür ve nefes boyundan burna geçmeye başlar. Bu sırada delik gazlı bezler ve bant yardımı ile kapatılarak da tam kapalı durumlarda hastanın nefesi kontrol edilir. İzleminde sorun olmayan hasta haliyle eve gönderilir ve delik kendi iyileşmesinde yavaş yavaş kapanır. Yaklaşık bir ay sonra delik ya tam kapanmıştır ya da çok küçülmüştür. Gerekli ise bir kez daha genel anestezi ile soluk borusu kontrol edilir ve kalan delik var ise kenarları tazelenir ve delik izlemde tam kapanır. Ciltte kalan iz bir iki yıl sonra estetik olarak düzeltilebilmektedir.
Trakeotomi deliği direk ameliyatla da dikilerek kapatılabilmektedir. Bu yaklaşımda hasta açısından oluşabilecek zorluklar olduğundan kendi pratiğimde uygulamıyorum. Öncelikle ameliyatla soluk borusu ve cilt kapatılınca anesteziden uyanırken aşırı bağıran ve ağlayan çocuklarda cilt altına hava kaçabilmekte ve soluk borusunu sıkıştıran şişlik yapabilmektedir. Ayrıca tam kapamayı ilk birkaç günde tolere demeyen özellikle sekresyonlarını temizleyemeyen hastalarda ani gelişen nefes daralması olabilmektedir. Aşamalı kanül çıkartılmasında ise tolere edemeyen hastalarda delik tam kapanmadığından kanül rahatlıkla tekrar takılabilmektedir. İlk denemede tolere edemeyen hastalarda tekrar değerlendirip nedeni tespit edilmeli ve çözülüp üç ile altı ay ara ile yeniden dekanülasyon denenmelidir.
