ÇOCUKLARDA DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) İLE YEME ALIŞKANLIKLARI İLİŞKİSİ
DSM-5 tanı ölçütleri el kitabına göre Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) sürüp gitmekte olan, günlük işlev ve gelişimi olumsuz etkileyen, dikkat verememe, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize bir bozukluktur. Dikkat verememe durumu davranışsal olarak kendini gösterir ve belirli bir işe odaklanamamak, süreklilik sağlamakta sıkıntı yaşamak gibi özelliklere sahiptir. Bir diğer DEHB karakteristiği olan hiperaktivite durumu ise olağandan fazla ve uygunsuz motor aktivite, tik davranışları ve konuşkanlık gibi özelliklere sahiptir. Son olarak dürtüsellik ise ödül odaklı, arzu edilene ulaşmak için yapılan ve başkalarına zararı dokunabilecek düşüncesiz davranışlar ile ilişkili bir durumdur.
Çocuklarda görülen pek çok davranım bozukluğu DEHB ile eştanı almaktadır. Eştanı alan rahatsızlıklardan biri olan Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), DEHB ile dikkat verememe, sosyal işlevsizlik ve dürtüsel davranışları kontrol etmekte zorlanma gibi özellikleri paylaşmasına rağmen DEHB ile karıştırılmaması gereken bir rahatsızlıktır. OSB görülen bireyler bu belirtileri dış koşullara uyum sağlamakta yaşadıkları güçlükler sebebiyle göstermekte ve aynı şekilde bu belirtilerden doğan sonuçlara da belirtilen güçlükler nedeniyle maruz kalmaktadır. DEHB görülen bireylerde ise bu durum dürtüsellik kaynaklıdır. Karşı Gelme Bozukluğu (KGB) DEHB ile eştanı alan bir diğer rahatsızlıktır. KGB tanısı alan bireylerde koyulan kurallara ve başkalarının isteklerine olumsuz ve düşmanca bir karşı gelme durumu görülmektedir. Bu durum DEHB tanısı alan bireylerde görülen verilen görevi yerine getirememe sorunu ile karıştırılmamalıdır.
DEHB tedavisinde tanı alan çocuğun yaşı önemli bir faktördür. Okul öncesi çocuklarda ebeveyn ve öğretmenler eşliğinde davranışsal terapi önerilirken okul çağındaki çocuklarda ilaç kullanımı daha çok tercih edilmektedir. Nörolojik bir rahatsızlık olması sebebiyle uyarıcı ilaçlar DEHB belirtilerini azaltmakta oldukça etkilidir. Bu yeterliliğe karşın ilaç kullanımı ebeveynler için endişe verici bir durumdur ve kimi zaman tercih edilmemektedir.
Çocuklarının ilaç kullanmasını istemeyen çoğu ebeveyn alternatif tedavi yöntemlerine yönelmektedirler. Tek başına bir tedavi yöntemi olarak kullanılmaması şartı ile bir takım alternatif yöntemler olumlu sonuç verebilmektedir. Bu alternatif yöntemlerin arasında çocukların günlük beslenme seçeneklerinden bazı maddelerin çıkarılması veya kısıtlanması yöntemi bulunmaktadır. Millichap ve Yee (2012) DEHB ve yeme alışkanları arasındaki ilişkiyi, literatürde tartışmalı bir konu olduğunu belirterek, nedensellik ve tedavi bağlamında çalışmıştır. Yapılan literatür taramasında incelenen araştırmalarda katkı malzemesi, salisilat, ketojenik madde, yağ asidi içermeyen ve şeker kısıtlamasına gidilmiş besinlerden oluşan bir beslenme listesi kullanılmıştır. Buna karşılık listede OMEGA 3 ve 6 takviyesi olan besinlere yer verilmiştir.
OMEGA 3 ve 6 takviyesi alan DEHB belirtileri gözlemlenen çocuklar üç aylık süreçte bir gelişme gösterirken bu takviyeyi almayan kontrol grubunda herhangi bir değişiklik gözlemlenmemiştir. DEHB ve şeker tüketimi ilişkisi incelendiğinde şeker tüketiminin bireylerde agresyona neden olmadığı ancak agresyon süresini uzattığı bulunmuştur. Ayrıca demir ve çinko eksikliğinin de DEHB ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Yapılan çalışmanın sonunda araştırılan beslenme biçimleri arasında destekleyici (OMEGA 3 ve 6 benzeri) besin maddelerinin olduğu beslenme biçimleri ebeveynler için uygulanması daha kolay ve daha az maliyetli olduğu için katkı malzemesi içermeyen beslenme biçimi yerine uygun görülmüştür.
KAYNAKÇA
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5). American Psychiatric Pub.
Attention-Deficit, S. O. (2011). ADHD: clinical practice guideline for the diagnosis, evaluation, and treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents. Pediatrics, peds-2011.
Millichap, J. G., & Yee, M. M. (2012). The diet factor in attention-deficit/hyperactivity disorder. Pediatrics, 129(2), 330-337.