Çocuklarda Davranış Problemleri ve Aileler İçin Uygulanabilir Yöntemler
Davranış problemleri, çocuğun içinde bulunduğu sosyal ve kültürel normlara uymayan, tekrarlayan ve uyum sürecini zorlaştıran davranış örüntüleridir. Bu problemler, inatçılık, saldırganlık, aşırı hareketlilik, yalan söyleme, kurallara uymama gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Ailelerin tepkileri ve yaklaşımları, bu davranışların şiddetini artırabileceği gibi azaltabilir de.
⸻
Yaygın Davranış Problemleri
1. Öfke Nöbetleri (Tantrum)
2. Kurallara Uymama
3. Yalan Söyleme
4. Aşırı Hareketlilik ve Dikkat Dağınıklığı
5. Akran İlişkilerinde Sorunlar
6. İnatçılık ve Direnç
⸻
Olası Nedenler
• Gelişimsel Faktörler: Yaş dönemi özellikleri (örneğin 2-4 yaş dönemi inatçılık evresi)
• Aile İçi İletişim Sorunları: Tutarsız disiplin, aşırı otoriter veya aşırı serbest ebeveynlik
• Çevresel Etkenler: Okul ortamı, arkadaş ilişkileri
• Duygusal Faktörler: Kaygı, kıskançlık, ilgi eksikliği
• Model Alma: Olumsuz davranışların çevreden öğrenilmesi
⸻
Aileler İçin Teknik Yöntem ve Uygulama Örnekleri
1. Pozitif Pekiştirme
• Tanım: İstenen davranışın hemen ardından olumlu geri bildirim veya ödül verilmesi.
• Uygulama Örneği:
• Çocuk ödevini zamanında yaptığında “Aferin, seninle gurur duyuyorum.” diyerek hem sözlü onay hem de küçük bir sticker vermek.
• Olumlu davranışları fark edip hemen ödüllendirmek, davranışın tekrarlanma olasılığını artırır.
⸻
2. Davranış Sözleşmesi
• Tanım: Çocuk ve ebeveynin birlikte belirlediği kuralları ve sonuçları yazılı hale getirme.
• Uygulama Örneği:
• “Her akşam 20.00’den önce tablet kapatılacak. Kural ihlal edilirse ertesi gün tablet kullanılmayacak.”
• Görsel tablolarda “yapıldı / yapılmadı” stickerları kullanmak.
⸻
3. Model Olma
• Tanım: Çocuğun gözlem yoluyla öğrenmesini desteklemek.
• Uygulama Örneği:
• Ebeveynin trafikte kurallara uyması, saygılı dil kullanması, öfkesini yönetme biçimi çocuk için model olur.
• “Bak, ben şu an kızgın hissettim ama derin nefes alıp sakinleşiyorum.” gibi açık modelleme.
⸻
4. Duygusal Adlandırma ve Empati
• Tanım: Çocuğun duygusunu fark etmesi ve ifade etmesini sağlamak.
• Uygulama Örneği:
• “Şu an sinirli olduğunu görüyorum. İstersen biraz sakinleşip sonra konuşalım.”
• Çocuğun duygusunu adlandırması, öfke patlamalarını azaltır.
⸻
5. Zaman Aşımı (Time-Out)
• Tanım: Uygun olmayan davranış sonrası çocuğu kısa süreliğine uyaran ortamdan uzaklaştırmak.
• Uygulama Örneği:
• Kardeşine vurduğunda 2-4 dakika sakinleşme köşesinde oturması.
• Burada ceza değil, sakinleşme amacı vurgulanmalı.
⸻
6. Tutarlı Disiplin
• Tanım: Kuralların net, anlaşılır ve sürekli uygulanması.
• Uygulama Örneği:
• Bir gün izin verilip ertesi gün yasaklanan davranışlar çocukta kafa karışıklığı yaratır.
• Kuralların her koşulda aynı şekilde uygulanması gerekir.
⸻
7. Olumlu İletişim Dili
• Tanım: Yasaklayıcı değil, yönlendirici dil kullanmak.
• Uygulama Örneği:
• “Koşma!” yerine “Yavaş yürüyelim.”
• “Bağırma!” yerine “Sakin ses tonunu kullan.”
⸻
Sonuç
Çocuklarda davranış problemleri, erken dönemde doğru yaklaşımlarla büyük oranda yönetilebilir. Ailelerin, olumlu disiplin yöntemlerini bilmesi ve tutarlı şekilde uygulaması, çocuğun sosyal ve duygusal gelişimine doğrudan katkı sağlar. Sorunlar devam ederse, alanında uzman aile danışmanlarından destek alınması, sürecin daha sağlıklı ilerlemesini sağlar.
