1. TEMALAR:
Toplum içinde çekingenlik; yetersizlik duyguları; olumsuz değerlendirmeye aşırı duyarlılık; düşük benlik saygısı; başkalarına güvenememe; eleştirilme, onaylanmama, dışlanma korkuları; etkinliklerden kaçınma; utangaçlık; "görülmez olma" eğilimi gösterme; yalnızlık ve tek başına olmak gibi genel örüntüleridir.
*Sosyal fobi ile benzer görülse de arasındaki en büyük fark; sosyal fobik bireyle çok yakın ilişkiler kurulabilir fakat kaçıngan kişilik bozukluğu olan bireylerde bu durumdan kaçınma eğilimi vardır. Bir diğer fark da sosyal fobi klinik bir bozukluktur, kaçıngan tip ise kişilik bozukluğudur.
*Kaçıngan kişiler de paranoid kişiler gibi dış tehditlere duyarlıdır. Paranoidler "kötülük yapacak, bana zarar verecek" düşüncelerinde iken; kaçınganlar ise "beni beğenmeyecek, sevmeyecek, yargılayacak" diye düşünürler.
*Duygulanımları içe dönüktür. Kısıtlanmış, güvendikçe açılan, düşünce içeriği aşırı duyarlıdır.
2. ETİYOLOJİSİ:
2.1. Biyolojik Etiyolojisi: Utangaçlık karakteristik bir özelliktir ve genetik-yapısal bir zemin üzerinde belirli çevresel etmenlerin etkisi sonucu oluşur (Kagan ve ark., 1988'den akt. Geçtan, 2003, s.272).
2.2. Psikososyal Etiyolojisi: Çocukluk döneminde maruz kalınan duygusal ihmal ve istismarla birlikte; akranlar tarafından reddedilmek de bu bozukluğun riskini arttırmaktadır.
3. EPİDEMİYOLOJİSİ
12 Aylık görülme sıklığı %2,4 olduğu düşünülmektedir. Kadın ve erkeklerde eşit sıklıkta görülüyor gibi görünmektedir.
4. TANI KRİTERLERİ (DSM-V):
(Erken Yetişkinlik Döneminde Başlar)
- Eleştirilme, onaylanmama ya da dışlanma korkuları yüzünden, kişisel ilişki kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır.
- Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe insanlarla ilişkiye girmek istemez.
- Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın ilişkilerde tutuk davranır.
- Toplumsal durumlarda, eleştirilme ya da dışlanma düşünceleriyle uğraşıp durur.
- Yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle bir arada bulunduğu ortamlarda çekingen davranır.
- Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel açıdan çekiciliği olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağı görür.
- Utandırıcı olabileceği düşüncesiyle, kişisel birtakım girişimlerde bulunmayı göze alma ya da herhangi bir yeni etkinlikte bulunma konusunda genellikle isteksiz davranır (DSM-V, 2013'den çev. Köroğlu, 2014, s.334-335).
5. SAVUNMA DÜZENEKLERİ:
Bastırma, ketleme baskılama, izolasyon
6. PSİKODİNAMİK YAPISI:
Kaçınma ve utangaçlık, kişiyi küçük düşmekten, aşağılanmaktan, reddedilmekten ve yenilgiden korur. Utangaçlık, benliğin tüm çıplaklığıyla herkes tarafından görüleceği korkusunu içerir. Bir başka deyişle, bazı insanlar benliklerinin bir bölümünü başkalarından saklı tutma ihtiyacındadırlar. Bu yönlerinin fark edilmesi onları savunmasız bırakacağından, buna neden olabilecek durumlardan kaçınmayı yeğlerler. Utanma, süperegonun yarattığı suçluluk duyguları sonucu yaşananlardan farklı ve doğrudan egoya ait bir duygudur (Geçtan, 2003, s. 273).
7. AKTARIM - KARŞI AKTARIM:
Kaçınan kişiler iç dünyalarının görünmesinden çok korkarlar. Karşı tarafın iç dünyalarını görmemeleri için ellerinden geleni yaparlar. Sürekli kabul mü red mi? Kontrolü yaparlar. Karşı aktarımı ise kişinin aradığı kabulü ona vermek için aşırı çaba harcaması bu da terapötik sürece zarar verir.
