Boşanma mevcut aile düzenini değiştiren bir olgudur. Ülkemizde diğer ülkelere nazaran boşanma oranı daha düşük olsa bile son yıllarda boşanmalarda artışlar görülmektedir. Boşanma hukuki anlamda yasal durumun sonlanması basit bir işlem olarak görünse de çocuk için durum böyle değildir. Çocuk için ortak yaşanan güvenli yerin yıkımı, çöküşüdür. 8 yaşında boşanmanın açıklandığı dönemde çocuğun günlüğünden alıntılar : ‘babam beni sevmiyor… babam bir daha eve gelmeyecek… çiftlikteki narlarda üzülecek çünkü anne baba ve ben topluyorduk ki… onlar bir barışsınlar ben artık yaramazlık yapmayacağım… Boşanma çocuk için olağan durumların belki de ritüellerin yok olmasıdır.
Süregelen araştırmalar; boşanmanın çocuğun benlik saygısı, sosyal uyumu, kaygı düzeyi üzerinde olumsuz etkisinin olduğunu göstermektedir. Fakat boşanma her çocuk için aynı etkiyi yaratmayabilir. Kiminde duygulanımda bozulma görülebildiği gibi kiminde ise davranışlarda bozulma görülebilir.
Boşanmanın çocuk üzerinde üç döneminin olduğunu varsayarsak, ilk döneminde (boşanma kararının alındığı ve çocuğa açıklandığı dönem)çocukta kabullenmeme; ikinci dönemi (çocuğun kimde kalacağı, velayet durumu)çocukta yas; üçüncü dönemi ise (boşanma sonrasında çocuğun kaldığı yer ve kişiler)çocuğun değişime uyum sorunları olarak görülebilir. Döneme ve çocuğun kişilik özelliklerine göre farklılaşabildiği gibi çocuğun yaşına göre de farklı tepkiler görebiliriz.
Her çocuk kendine özgüdür fakat yapılan incelemelerle aynı yaştaki çocukların benzer tepkiler gösterdiği saptanmıştır. Amato ve Keith (1991) boşanmış ailelerin çocuklarının yaşının boşanmanın çocuğun psikolojik durumu üzerine etkisinin olduğunu saptamışlardır.
0-1 yaş; Bu dönemde fiziksel gereksinimlerin karşılanması ön plandadır. Çatışma ve gerginliğinin nedenini anlamasalar bile bunu sezebilirler. Bu yaşta korku ve huzursuzluk ön planda olup ağlama, yeme problemleri, uykularda bozulmalar görülebilir. 1-3 yaş; Kişilik özelliklerin belirginleşmeye başladığı dönemdir. Bu yaştaki çocuklar boşanma nedenini anlamasalar bile ebeveynlerden birinin başka evde yaşadığının farkındadırlar. Üzüntü ve içe dönme bu dönemde sık rastlanılan belirtiler arasındadır. Parmak emme ve oyuncaklarından ayrılamamaya rastlayabiliriz. Tepki olarak öfke, ağlama yeme ve uyku bozukluklarına görülebilir. 3-6 yaş; Okul öncesi bu dönemde de boşanmanın ne olduğunu sebebini anlamasalar bile anne babanın ayrı olduğunu farkındadırlar. Bu nedenle yoğun mutsuzluk, öfke, kayıp duygusu, kabus görülebilir. 7-12 yaş; bu dönemde çocuk anne babaya yoğun öfke duyabilir kendini reddedilmiş hissedebilir. İkisinden birini tutmaya eğilimi vardır. Akademik başarısında düşüşlere rastlayabilir, okul fobisi geliştiğini görebiliriz. 12 yaş ve sonrasında ergenlik döneminde; bu yaş döneminde durumun farkındadırlar fakat kabul etmeme durumu gözlenebilir. Ergenlerde davranışlarda bozulmaların olması ve madde kullanımının olması sık karşılaşılan problemler arasındadır.
Boşanma kararının çocuğa açıklanması anne baba için zor bir durumdur. Boşanma çocuğa detaya girmeden, çocuğun yaşına uygun dilde, kararlı açık net gerçeğe uygun bir şekilde açıklanmalı. Çocuğun boşanmaya uyumunu zorlaştıran durumlardan biri çocuğun araç olarak kullanılması çiftlerden birinin diğerine öfkesini çocuk üzerinden aktarması ya da çatışmaların çocukla paylaşmasıdır. Bu durumların yaşanması çocuğun taraf tutmasına ve ilişkilerinde güvensizlik yaşamasına neden olabilmektedir.
Çocuğun kimde kalacağı velayet durumu açıklanırken çocuk ebeveynlerden birini artık göremeyeceği korkusuna kapılabilir bu dönemde korkusunun ebeveyn tarafından anlaşılması önemlidir.
Boşanma sonrasında; çocuk ebeveynlerden diğeri ile zaman geçirdiğinde kendini suçlu hissedebilir. Çocuğu belirli aralıklarla gören anne ya da baba onunla geçirdiği zamanın özel olduğunu hissettirmeli çocuğa yeterli miktarda zaman ayırmaya dikkat etmelidir. Çocuğun diğer ebeveynin evinde bir odasının olması kendisini her iki eve ait hissetmesini kolaylaştıracaktır.
Dağılmamış ailelerde sağlıklı ilişkiler kurulması için psikolojik sosyal destek veren unsurlar ile dağılmış ailelerde sağlıklı ilişkilerin kurulmasında verilen destek unsurları aynıdır. İyi bir sosyal psikolojik destekle çocuğun boşanmaya uyumu kolaylaşacaktır.
Sevim ÖZCAN
Ekim 2013,
