AŞILAMA KİMLERE YAPILIR? BAŞARI ORANI NEDİR?
Halk arasında aşılama denilen ıntra uterin inseminasyon (ıuı) denilen teknik, gebe kalma şansını %15 arttıran bir uygulamadır. Üç kez üstüste uygulandığında ihtimal %45 e çıkar. Bu ortalama bir tüp bebek başarısından bile düşük olduğu için maliyet ve hasta psikolojisi düşünülerek bazı ülkelerde uygulanmamaktadır. Türkiyede devlet hastanelerindeki tüp bebek merkezleri 3 kez aşılama tedavisi başarısız olduğu zaman tüp bebek tedavisine olanak vermektedir. Yasalarımız böyledir. Diğer merkezlerde ve bizde ise durum farklıdır. Uygulama şekli ve sayısı kişinin psikolojik, ekonomik, sosyo-kültürel ve fizyolojik durumuna göre belirlenir. Kendi haline bırakıldığında ortalama %3 gebelik şansı olan bir çift aşılama ile bu şansını 5 kat arttırmaktadır. Aşılama ile her beş çiftten biri gebe kalarak tüp bebeğin getireceği fiziki, maddi ve manevi yükten kurtulmakta, ayrıca başarısız bile olsa önlerinde tüp bebek ihtimalinin varlığıyla rahatlamaktadırlar.
Aşılama önerdiğimiz çiftler;
1)Evlilik veya korunmasız geçen süresi 2-3 yılı geçmeyeneler
2)Kısırlık sebebi bulunamayan ; tüm tetkikleri normal çıktığı halde bir yılı aşkın süredir çocuk sahibi olmak isteyip olamayanlar
3)Rahim ağzında spermlere karşı antikor barındıranlar
4)Erkekte erken boşalma, kadında vaginismus
5)Endometriozisin hafif (evre1) tipi
6)Polikistik over gibi yumurtlayamama problemleri olan çiftlerdir.
AŞILAMA NASIL YAPILIR?
Aşılamada :Adetli iken kadının yumurtalarına ultrasonla bakılır. Uygun ilaç uygun dozda verilir.İlaç hap veya iğne olabilir.5 gün süren ilaç kullanımı sonrası 2-3 kez yumurta büyümesi ultrasonla izlenir.Yumurta 18 mm civarında olduğunda çatlatma iğnesi yapılır.36 saat sonra eşi ile beraber aşılama işlemi ,için merkeze gelir. Aşılama işleminden 2 saat önce erkekten mastürbasyonla sperm örneği vermesi istenir.spermler yıkanır. Hareketlendirilip, yoğunlaştırılır. Hazırlanmış sperm doktor tarafından idrara sıkışmış olan kadının rahim ağzı, jinekolojik masada spekulumla görüntülenerek ultrason eşliğinde birkaç mm lik bir aletle hiçbir acı duymadan rahim içine püskürtülür.
Bu şekilde gidecekleri yol da kısaltılarak, spermin yumurta ya da yumurtalara kolayca ulaşmaları sağlanır. Aşılama sonrası kadın normal hayata dönebilir.Geç yumurtlama düşünülerek işlemden sonraki 2 gün de ilişki önerilir. Rahim destekleyici progesteron tablet ve folik asit aşılama sonrası kullanılmak üzere reçete edilir.
Aşılama öncesi değerlendirme
Kısırlık nedeni ile başvuran çiftlerde kısırlığın nedenini saptamaya yönelik tetkikler:
Erkekte: Semen analizi ( spermiyogram )
Kadında:
Jinekolojik muayene,
Rahim ve tüplerin değerlendirilmesi için rahim filmi (HSG)
Yumurtalıkların kapasitesini değerlendirmek amacıyla hormon testleri,
Bazı özel durumlarda tanısal laparoskopi veya histeroskopi yapılabilir.
Elbette bu işlemin yapılabilmesi için en az bir kanalın ya da tüpün açık olması şarttır. Dolayısıyla aşılama işleminden önce rahim filmi çekilmesi de gereklidir.Günümüzde kabul edilen görüş 2 en fazla 3 kez aşılama yapılmasıdır. Aşılamadan fayda göreceği düşünülmeyen ya da 2-3 kez aşılama yapılmasına rağmen gebelik oluşmayan kişilerde mutlaka tüp bebek tedavisine geçilmelidir.
Aşılamada sperm kalitesi ne kadar önemlidir ?
Eğer erkeğin spermlerinin sayı ve hareketi çok düşük ise aşılamadan beklenecek fayda çok azdır..! Bu sayı ve hareket konusunda tam bir fikir birliği olmasa da genellikle kabul gören görüş erkeğin spermlerine yıkama işlemi uygulandıktan sonra ileri doğru hareketli sperm oranının en az ml'de 1 milyonun üstünde olması gerektiğidir. Diğer önemli bir konu da spermlerin şekil bozukluklarıdır. Aşılama öncesinde sperm şekilleri de boyanmış örneklerde bu konuda tecrübeli kişilerce detaylı olarak değerlendirilmeli ve normal görünümlü sperm sayısının en az% 4-5 olması gerekmektedir. Normal şekilli olmayan spermlerin sayı ve hareketleri iyi olsa bile yumurtanın kabuğunu delip içersine girmelerinde problem olabilir.
Spermlerin Yıkanması (Hazırlama)
Aşılama için erkekten alınan semen, laboratuarda yüzdürme ya da gradient adı verilen yıkama işlemlerine tabi tutularak sperm dışındaki tüm salgılardan arındırılır. Böylece şiddetli rahim kasılmalarına sebep olabilen maddeler ve rahimde enfeksiyona sebep olabilecek bakterilerden de temizlenmiş olur. Ayrıca hareketli olanları daha küçük bir hacimde toplanarak hareket oranları da arttırılmış olur. Sperm yıkama uygulaması spermin yumurtayı dölleme kabiliyetini arttırır. Yıkanmış olan spermler, çok az bir miktarda (0,5 cc) kültür sıvısı içine konularak hem sayı hem de hareketliliği artırılmış olarak aşılamaya hazır hale gelmiş olur.
Asılama ile ilgili ortaya çıkabilecek sorunlar nelerdir?
Eğer kontrol edilmesine rağmen 3'den fazla yumurta gelişimi gerçekleşir ise o zaman ya tedavi iptal edilerek o ay ilişki yasaklanmalı, ya da tedavi tüp bebek tedavisine döndürülmelidir. Aksi taktirde çoğul gebelik oluşumu söz konusu olabilir. Son bir seçenek de fazla yumurtaların aspirasyonu (yok edilmesi) yoluyla kalan yumurtalar için aşılama yapılması olabilir. Tüm bu seçenekler normalde son derece az başvurulan nadir durumlardır.
Bir diğer istenmeye durum da aşırı uyarılma sendromu (OHSS) dediğimiz yumurtalıkların fazla büyümesi, hormon düzeylerinin çok artması ve karında sıvı toplanması ile giden "Aşırı Uyarılma Tablosu"dur. Bu durumda çok nadiren hastaneye yatırılma ve özel bir tedavi gerekebilir.
Aşılama sonrasında gelişme olasılığı çok az olan bir diğer sorun ise iltahaplanma (enfeksiyon) dur. Aşılama yapılırken vajinanın ve rahim ağzının temizliğine yeterince dikkat edilmez ise ve mikrobik bir ortamda aşılama yapılırsa böyle bir promlemle nadiren karşılaşılabilir. Dolayısıyla bu konuda da hekimin dikkatli davranması ve hijyenik kurallara kesinlikle uyması gerekir.
Gebelik testi ne zaman yapılmalıdır?
Aşılamadan 2 hafta sonra kanda gebelik testi ile sonuç araştırılır. Bu 2 haftalık sürede genellikle progesteron vaginal tablet ya da jel kullanılması önerilmektedir. Gebelik olması durumunda 3 hafta sonra fetusu ve kalp atımını görmek için ultrason yapılmalıdır.
Son söz olarak yine hatırlatmak isterim ki aşılamadan beklenilen fayda yani gebelik oluşması olasılığı, yumurtlama promlemi olan bayanlar için % 15-20, açıklanamayan tür problemi olan bayanlar için ise % 10-15'dir. Bu oranların çifte aşılamanın başında mutlaka net olarak belirtilmesi ve olması gerekenden daha fazla bir beklentiye girmemeleri sağlanmalıdır.
