ADOLESAN SAĞLIĞI
Kadın yaşam dönemlerinin ilki, ‘Ergenlik (Adolesan) Dönem’ olarak adlandırılan, 13-18 yaş arasını kapsayan süreçtir. Vücudun değişerek erişkin şekline dönüştüğü ‘puberte’nin üst sınırı kabul edilen 13 yaş ile başlar. Beyinden salgılanan hormonlara bazı organların büyüyerek ve değişerek cevap vermesi sonucu oluşan puberte ise 8-13 yaş arası dönemde başlar. Puberte sürecinde boy uzamaya başlar, kilo artış olur, kalçalar genişler, meme büyümesi görülür, kıllanma başlar, sivilcelenme sıklıkla olur ve adet görülmeye başlanır.
İlk muayene ne zaman olmalı? 13-15 yaş arasında genç kızların jinekolog tarafından görülmesi önerilir. Sadece konuşma ve bilgilendirme de yapılsa yeterli olacaktır. Mesane dolu gelinirse en azından üstten (transabdominal) ultrason ile yumurtalıklar ve rahim değerlendirilebilir.
Muayenede hangi konular ele alınır? Beslenme, fiziksel aktivite, cinsellik, kalp hastalık riski, sosyal ilişkiler, zihin sağlığı ve diğer (öz bakım, kaza önleme, güvenli araba kullanımı, UV ışınlarına maruziyet, madde bağımlılığı, dövme ve ‘piercing’) konular ele alınır.
İnsan yaşamında vücudun en hızlı büyüme-gelişme gösterdiği son dönem olan puberte ve adolesan dönemde beslenme ve fiziksel aktivite, yaşamın geri kalan sürecindeki vücud sağlığını belirleyici en önemli faktörlerdir. 20 yaşında başlayan yaşa bağlı kemik kaybı, bu döneme girilirken en yüksek oranda kemik kütle kalitesi ile olursa ancak ileriki yaşlarda daha aza indirgenmiş olur. Beslenme alışkanlıkları diyabet, hipertansiyon, kolesterol gibi kronik metabolik hastalıkların zeminini belirler.
Bu yaş dönemi, kişinin cinsellik ile tanıştığı dönemdir. Ergenin vücudundaki fiziksel değişikleri sağlıklı algılaması ve anlaması için bunlarla ilgili bilgi sahibi olması gerekir. Yoksa, ilk adet görmek bile ergeni dehşete düşürebilir. Öte yandan, adetlerin ilk yıllarda düzensiz olabileceğinin anlatılması gereksiz kaygıya kapılmayı önler. Cinsel eğitim ise cinsel temasla bulaşan hastalıklardan korunma ve istenmeyen gebelikten korunma açısından olmazsa olmazdır. Üreme organlarını tanımayan, cinsellikle ilgili doğru bilgilendirilmeyen birisinin sağlıklı bir birey olması mümkün değildir. Bu dönemde anne-babasından uzaklaşan ergen, en yakını olarak arkadaşlarını görür. Yanlış arkadaş çevreleri de çok kötü sonuçlar doğurabilir. Bu yüzden, anne-babalar, çocukları için profesyonel bir yardım almaktan hiç çekinmemelidirler. Cinsellikten bahsedilirken internet ve iletişim araçlarının güvenliği de gözardı edilmemelidir.
Kalp hastalık riski, adolesan dönemden başlayarak her muayenenin bir parçası olmaldır. Ailede kalp hstalık öyküsü, kişisel riskler (tansiyon, kolesterol, obezite, diyabet) sorgulanmalı, gereğinde araştırılmalıdır.
Ergen için sosyal çevre, aile çevresinden daha önemli hale gelir. Sosyal ilişkilerindeki sorunlar ruh sağlığını da etkiler. Aile ve arkadaş ilişkileri; okul deneyimi; davranış, öğrenme bozuklukları; kişisel hedefler; cinsel eğilim ve kimlik; duygusal, fiziksel, cinsel taciz ve depresyon sorgulanarak gereğinde uzman desteğialınması sağlanır.
Muayene ve tarama neleri içerir?
Klamidya, Gonore: Cinsel aktif bir yaşamı varsa adolesanın yılda bir bu iki enfeksiyon ajanı için tarama yapılmalıdır. Vajen, ağız, yutak, rektum veya rahim ağzından alınan sürüntüde veya idrar örneğinde inceleme yapılır.
HIV taraması: AİDS etkeni olan bu virüs, cinsel aktif kişilerde veya önceden cinsel aktivitesi olanlarda taranmalıdır.
Hangi aşılar gözden geçirilmeli ?
Difteri-Tetanoz-Boğmaca (Tdap) veya Tetanoz-Difteri tekrarı (rapeli) (Td): Eğer önceden Tdap aşısı olmamışsa 11-18 yaş arası tek doz aşılanmalı ve ardından 10 yılda bir Td tekrarı (rapel) olmalıdır.
Hepatit B aşısı: B tipi sarılık etkeni olan Hepatit B virüsüne karşı daha önce aşılanmamışsa 3 doz şeklinde aşı protokolü uygulanmalıdır.
İnfluenza (Grip): Bağışıklık sistemi zayıflarda (tip 1 diyabet, astım, steroid alan gibi) grip, aşısı yılda bir tek doz uygulanır.
Kızıl-Kızamık-Kabakulak (KKK): Daha önce aşılanmamışsa tek doz şeklinde yapılır.
Meningokok: Aşılanmamışsa tek doz uygulanır. Eğer kişi ilk aşısını 13–15 yaş arasında yaptırmış ise 16–18 yaşta tekrar aşılanmalıdır. Uygulama, tek doz şeklindedir.
Suçiçeği: Aşılanmamış veya suçiçeği geçirmemişse 2 doz şeklinde uygulanır.
HPV aşısı: HPV (Genital Siğil) virüsü, genital siğil dışında rahim ağzı kanserinden sorumludur. Aşı, 9–26 yaş arası 3 doz şeklinde uygulanır. Bazı HPV tiplerine karşı koruyucudur. Yalnız aşı ile ilgili endişeler söz konusudur. Bu konu, tek başına ayrıca eli alınacaktır.
