Halk arasında yaygın olarak GUATR diye bilinen hastalık, aslında TİROİD HASTALIKLARI içinde sadece bir bölümü oluşturur. TİROİD de, imla klavuzunda TİROİT olarak yazılır, ses uyumu bunu gerektiriyormuş. Ama ben burada TİROİDden vazgeçmeyeceğim.

Tiroid bezi, boynun ön tarafında, gırtlak kıkırdaklarının hemen altında başlayıp, nefes borusunun başlangıç bölümünü önden ve yanlardan kuşatan, kelebeğe benzer, bir KALKANVARİ bezdir, o nedenle Türkçe'deki karşılığı "kalkan bezi"'dir. Normal koşullarda ne gözle görülür, ne de ele gelir.

Tiroid bezi hayati hormonlar yapar. Triiyodotironin ( T3) ve Tetraiyodotironin (T4) tiroid hücreleri tarafından yapılır, tiroid bezi içinde saklanır, kana düzenli olarak salınır. Ağır akut bir hastalık, ağır yaralanma, gebelik gibi durumlarda, bu hormonlar kana daha çok verilir. T3 ve T4 hormonları, vücudun metabolizmasını düzenlerler. Yani hücre içinde şeker ile oksijeni birleştirerek, yakarak, enerji üretimini sağlarlar. Enerji ise, hayatın vazgeçilmez ihtiyacıdır: Beyin fonksiyonları, kasların çalışması, kan hücrelerinin yapılabilmesi, hücrelerin yenilenmesi, iç organların düzgün çalışabilmesi, yediklerimizin kullanılabilmesi... tiroid bezinin bu hormonları düzenli olarak yapabilmesine bağlıdır.

Tanı :
Hekim önce hasta ile ayrıntılı bir konuşma yapar. Hastanın sıkıntılarını dinler: Nefes darlığı var mı? Sesinde bir değişiklik oluştu mu? Yutmada zorluk çekiyor mu? Kilosu artıyor mu? Azalıyor mu? Ellerinde titreme, kalbinde çarpıntı var mı...gibi soruların cevabını almaya çalışır.

Sonra muayene eder hekim: Gözle görülen bir guatr var mı? Elle muayene eder. Ele geliyor mu? Geliyor ise yüzeyi düzgün mü? Nodüler mi? Yutkunmayla aşağı yukarı hareket ediyor mu? Nabzını sayar; dakikada kaç? Ellerini ileri doğru uzattırıp yandan bakar; ince bir titreme (tremor) var mı?

Hastanın yakınmaları ve hekimin muayene bulguları bir ön fikir verir: Guatr yaygın bir büyüme mi gösteriyor? Yoksa nodüler mi? Nodül bir tane mi? Yoksa çok sayıda mı? Tiroid bezi fazla mı çalışıyor? Yoksa "tembel" mi?

Bu ilk bilgileri edinen hekim kesin tanıyı koyabilmek için bir seri tetkik ister: İlk önce Tiroidin yaptığı T3 ve T4 hormonlarıyla, tiroidin çalışmasını düzenleyen hipofiz hormonu TSH'yı ister. Bu kan testleri, yapılacak bir "Boyun Ultrasonu" ile tamamlanır.

Ultrasonografinin olmadığı yıllarda her hastada istenen "sintigrafi", artık sadece bazı özel durumlarda istenmektedir.

tiroid_sintigrafisi Tiroid sintigrafisi : Siyah görünen yerler tiroidin normal dokusu. Sağ lob daha büyük. Sağ lobun içindeki girinti, Hipoaktif diye bilinen "soğuk nodül". Sintigrafide İyodu alıp işleyemeyen böyle bir "soğuk nodül" ya kanserdir, ya da kist. Bazen iyi huylu bir dejenere solid nodül de olabilir. O nedenle her guatr hastasında ultrasonografi yaptırmak şarttır.

Tiroidit veya kanser şüphesi varsa başka bazı kan testleri daha istenebilir: Anti-TPO, Anti-Tg Antikor, Tiroglobulin...gibi.

Yapılacak en önemli tanı işlemi iğne biyopsisidir (İİAB). Ultrasonda "solid" görünen bir nodül, hele ultrasonda sınırları düzensiz, içinde ince kireçlenme odakları da varsa, kanser olma ihtimalini taşır. Hele nodül 1.5 cm'den küçük olduğu için, ameliyat düşünülmüyor ise, o nodülün kanser olmadığından mutlaka emin olmak gerekir. Küçük nodüller ancak ultrasonla börülebileceği için, iğne biyopsisi işlemi, ultrason kontrolü altında, radyologlar tarafından yapılmaktadır. Ele gelen büyük bir nodülden iğne biyopsisini endokrinolog veya cerrah da yapabilir.

Hastalıkları iki türlü olur :

1. Tiroid bezi büyür veya içinde nodüller oluşur = GUATR (morfolojik değişiklikler) veya
2. Yaptığı hormon miktarına göre çalışmasıyla ilgili hastalıklar ortaya çıkar (fonksiyonel değişiklikler).

I. GUATR : Tiroid bezinin büyümesi ya yaygın (diffüz guatr) olur, veya nodüllerle (nodüler guatr )olur.

A. DİFFÜZ GUATR genelde genç erişkinlerde görülen tiroid bezi büyümesidir. T3 ve T4 hormonlarının az üretimine bağlıdır. Bu hormonlar dolaşan kanda az olunca, beyindeki hipofiz bezinden, daha çok hormon yapılsın diye tiroid bezini stimule eden (TSH ) hormonsalgılanır. TSH hormonu daha fazla hormon yapabilsin diye, tiroid bezesinde büyümeyi zorlar. Birçok defa bu yolla, yani hormon yapacak hücrelerin sayısının artmasıyla, yeterince T3 ve T4 hormonu yapılır. Bu sayede tiroid bezi fonksiyonunda bir azalma olmaz, ama boynun ön tarafında büyük bir tiroid bezi gözle bile görülür hale gelir.

Tiroid hormonlarının az yapılıyor olmasının sebebi çoğunlukla alınan gıdalardaki İYOT eksikliğidir. Bazen de alınan iyodun hormon haline gelmesinde iş gören enzimlerin eksikliği veya tahribidir. Lahana yiyen Karadenizlilerde guatrın sık görülmesinin sebebi, lahananın içindeki bir maddenin, iyodun hormon haline gelmesini sağlayan peroksidaz enzimini tahrip etmesidir.

Günümüzde bu tip "diffüz guatr" büyük boyutlarda pek görülmemektedir. Ama 1987de 17 yaşındaki bir kızda çıkardığım böyle bir guatr 700 gram idi.

Tedavisi, farkedilirse iyotlu tuz vermekle olur. Eğer büyüme tiroid bezindeki enzim sorunlarına bağlı ise, hastaya bu bezin yaptığı T3 ve / veya T4 hormonları hap halinde verilir, TSH hormonunun gereğinden fazla salgılanması durur, böylece tiroid bezindeki büyüme engellenmiş olur, hatta küçülme sağlanır.

Diffüz guatrın bir başka sebebi Basedow-Graves hastalığıdır. Burada sebep, beyindeki hipofiz bezinin salgıladığı ve tirodi büyüterek daha çok hormon yapılmasını sağlayan TSH hormonuna benzer bir maddedir. Bu madde vücut tarafından yapılır ve yapılmasını engelleyecek bir tedavi de yoktur. Guatr bezinde meydana gelen aşırı büyüme, aşırı hormon yapımıyla seyreder. Tedavisi sonraki bölümdedir.

B. NODÜLER GUATR : Gençlerde böyle başlayan diffüz guatr yıllar içinde dejenere olmaya, bozulmaya başlar. Hormon seviyelerindeki gelgitlere bağlı olarak büyümekte olan beze bozulur, bazı yerlerinde kistler (kistik nodül), bazı yerlerinde içi doku ile dolu şişlikler(solid nodül) oluşur. Buna "nodüler guatr" denir. Diffüz guatr tiroid enzim haplarıyla küçültülebilmektedir, ama nodüler guatra sebep olan kistlerin veya solid nodüllerin hapla tedavi şansı hiç yoktur. Ama bu nodüller de TSH hormonunun uyarıcı etkisiyle büyüyebileceği için, kanser olmadığından emin olduğumuz küçük nodüllerin büyümesini engellemek için T3 ve T4 hormonlarıyla tedavi uygulanabilir.

Dev bir MultiNodüler Guatr, ameliyat sonrası. Tiroidin sağ lobu 17 cm boyunda. 58 yaşında erkek hasta, Y.Y. Ameliyatını korku nedeniyle 7 yıl ertelemiş. Nefes almakta ve yutmakta zorlanınca bize geldi. Ameliyatta ve ameliyat sonrasında hiçbir sorun olmaksızın taburcu oldu. Patolojik incelemede kanser görülmedi. Hayatının çok daha keyifli hale geldiğini söylüyor.

Tiroid kanseri, tiroid içinde nodül şeklinde başlar. Bu nodül tiroid bezi içinde genellikle tektir. Ama bazen multi-nodüler guatr (çok nodüllü guatr) içindeki nodüllerden biri kanser olabilir. Eğer tiroid bezinde tek bir nodül var ve hasta 30 yaşının altındaysa, hele bu hasta guatrın daha az görüldüğü bir erkek ise, saptanan nodülün kanser olma ihtimali %30 gibi yüksek bir ihtimaldir. Multinodüler, yani çok sayıda nodül içeren bir guatr sözkonusu ise ve hasta 30 yaşının üstünde bir kadın ise, burada kanser ihtimali %5 e kadar düşmektedir. Bu sözlerin özeti, genç yaşlardaki TEK NODÜL her zaman yüksek oranda kanser riski taşır. Tiroid kanseriyle ilgili daha fazla bilgi, ilgili bölümde mevcuttur.