Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bireyin yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe ve dikkat dağınıklığı olarak kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluktur. Bu psikiyatrik bozukluk toplumun yüzde 3-5ini etkiler ve sıklıkla nörolojik bir gelişim bozukluğu olarak görlür. Bu bireyler çocukluk çağında dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik, unutkanlık, ani ve dürtüsel tepkiler ve kolayca başka şeylere sapma eğilimindedirler. Genellikle 4-5 yaşlarında farkedilir ve bu durum 7 yaşına kadar farkedilmeyebilir ancak 7 yaşından sonra başladığı görülmez. Eğer çocuğunuz kendi yaşıtlarına göre belirgin bir şekilde fazla hareketli ise, dikkati çabuk dağılıyor ise ve akranları ile sağlıklı ilişkiler kurmakta zorlanıyor ise bu durumdan söz edilebilir. Erkek çocuklarda kız çocuklara oranla çok daha fazla görülmekte ve ayrıca yine erkek çocuklarda hiperaktivite ve impulsitive belirtiler ön planda iken kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.
DEHB 3 farklı grupta ele alınmaktadır;
Aşırı Hareketlilik : Çocuklar erişkinlere göre çok daha hareketlidirler ancak bu hareketlilikleri diğer akranlarına oranla belirgin bir şekilde fazla ise aşırı hareketlilikten söz edilebilmektedir.
Dikkat Sorunları : Dikkatin bir noktaya toplanabilmesinde güçlük ve dış uyaranlarla dikkatin çok kolay dağılabilmesi en belirgin belirtileridir. Bunun yanısıra unutkanlık, eşyalarını sıksık kaybetme ve düzensizlik gibi dikkat sorunları bulunduğunu gösterebilmektedir.
Dürtüsellik : İstekleri erteleyememe, sorunlan sorulara çabuk cevap vermek, başkalarının sözünü kesme, sabırsızlık ve acelecilik dürtüsel sorunları bulunduğunu gösterebilir.
Bellek sorunları, hayalperest olmak, dalgınlık, dağınıklık, uyku sorunları, saldırgan davranışlar, özgüven ve özsaygı azalması, koordinasyon güçlükleri, tutarsızlık belirtileri de DEHB'na eşlik eder. Tanı için bu belirtilerin görülmesi şart değildir ancak bunların var olması tanıyı destekler.
Tanı Kriterleri
DEHB karmaşık bir süreçtir ve DEHB semptomlarının sayısı devamlılığı ve öyküsüne ve bunların günlük işlevselliği ne ölçüde engellediğine dayanır. Ayrıca, semptomların diğer olası nedenlerini safdışı bırakmak için fizik muayene ve bir çok kişiden edinilen bilgilerin değerlendirilmesi de gerekebilmektedir.
Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-VI) DEHB tanısı koymak için kriterler sağlamaktadır.
- Yukarıdaki tablodan en az 6 dikkatsizlik semptomu ve/veya 6 hiperaktivite / dürtüsellik semptomu en az 6 ay süreyle devam etmiş olmalıdır.
-Bu semptomlardan bazıları 7 yaşından önce bulunmalıdır.
-Bu semptomlardan bazıları en az 2 ortamda bulunmalıdır.(Mesela okulda ve evde)
DEHB tanısı koymak uzmanlık zaman ve çaba gerekmektedir. Bir kişinin bu semptomları göstermesi o kişide kesinlikle DEHB olduğunu göstermez.
DEHB koymada bir güçlük de bir çok semptopmun diğer durumsal / çevresel stres etmenlerinden kaynaklanabilmesidir. Öğrenme güçlükleri, davranış sorunları, duygudurum ve ya anksiyete bozuklukları gibi mental bozukluklar semptomlarının potansiyel nedenleri olarak bertaraf edilmelidir. DEHB kalıtımsal eğilimler gösterdiğinden eksiksiz bir ailesen tıbbi öykü çocuğun durumuna ilişkin ipuçları verebilir.
DEHB ile nasıl baş edilebilir?
DEHB iş birliği ve destek ile çözüme ulaşılabilecek bir sorundur. DEHB diğer başka sorunlarla birlikte de gelişmiş olabilir (öğrenme güçlükleri, davranış bozukluğu vs.), bu noktada alınan yardım süreci psiko-eğitimsel bir süreç olmalıdır. Eğer çocuğunuzda yukardaki belirtileri görüyorsanız;
- Öncelikle bir Uzman Pskiyatra başvurmalısınız.
- Eğer uzman uygun görürse ilaç tedaviside uygulanabilir, çunki DEHB üzerinde ilaç etkisi bilimsel araştırmalar ile ıspatlanmıştır.
- Çocuğunuzun tedavi sürecinde sizinde çocuğunuzun yanında olmanız çok önemlidir. DEHB sabır ve emek isteyen bir süreçtir. Bu süre zarfında çocuğunuza "Yanındayız" diyebilmek ve "yanında" hissettirebilmek çok önemlidir.
Bu tedavi sürecini kendi adınıza daha da kolaylaştırmak için yapabileceğiniz bazı şeyler de şunlar olabilir;
- Öncelikle tutarlı, destekleyici ve sabırlı olmanız gerekmektedir. DEHB ile baş etmenin 3 altın kuralı bunlardır.
- Çocuğunuzu sürekli korumaya çalışmayın, onun yerine sorumluluklarını yerine getirmeyin ve kendi sorumluluklarını yüklenmesini sağlayın. Bu sorunu sahiplenmesinde yardımcı olacaktır.
- İletişim kurarken göz kontağı kurun, kısa ve net cevaplar verin. Değişken davranışlar göstermeyin.
- Evinizde bir kaç temel düzen oluşturun.
- Yapacağı işleri parçalara bölünmüş olarak vermeniz onun dikkatini daha verimli kullanmasını ve özgüveninin artmasına yardımcı olacaktır.
- Çalışma odasını dikkat dağıtacak şeylerden arındırın, mümkünse daha sessiz ve daha az uyaran bir yerde çalışmasını sağlayın.
- Okulda öğretmenleriyle işbirliği içinde olmanız çocuğunuzun gelişiminde çok önemli bir role sahiptir. Bu her zaman kolay değildir ancan okul ve öğretmen çocuk gelişiminde çok önemlidir.
- Bu süreç içinde bir uzmandan(Psikolojik Danışman, Psikolog, Psikiyatr) yardım almaktan kaçınmayın.
Kitap Önerileri
Dikkat Geliştiren Oyunlar Çocuğumun Dikkatini Nasıl Geliştirebilirim. Yard. Doç. Dr. Necla Tuzcuoğlu, Yard. Doç. Dr. Semai Tuzcuoğlu Morpa Kültür Yayınları
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu - Ayşegül Yolga Tahiroğlu & Ayşe Avcı Nobel Kitapevi, 2005
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu - Doç. Dr. Eyüp Sabri Ercan, Gendaş Yayınevi, 2003
