Psikolojide kullanılan ölçüm teknikleri

Bireysel özelliklerin değerlemesi ve diğer kişilerle karşılaştırılması açısından önemli olan ölçüm teknikleri, bireyleri birbirinden ayıran özellikleri doğrudan ya da dolaylı yönden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda yapılan çalışmalar çeşitli ölçüm tekniklerinin geliştirilmesine fırsat sağlayarak, kişilik özelliklerinin ölçülebilmesini olanaklı hale getirmiştir.
Kişilik özelliklerini ölçmek üzere geliştirilen ölçekler kabaca; gözlemsel teknikler, yapılandırılmış test ve envanterler, projektif teknikler ile durumsal testler başlığı altında toplanabilmektedir. (Özgüven, 2000; Özbatağ, 1983). Bu bağlamda kullanılan kişilik ölçüm teknikleri şunlardır:
1.Sorgu Cetvelleri
Kişilik ölçümlerinde kullanılan en yaygın tekniklerden biri olan sorgu cetvelleri, genellikle yazılı biçimlerde uygulanmakla beraber bazen de sözel olarak yöneltilen sorularla yürütülmektedir. Kişiden kendisi hakkında bilgi vermesinin istendiği bu teknikte kullanılan sorular özel formlar şeklinde düzenlenmiştir (Ateş, 2003).
Özellikle çocuklar hakkında bilgi edinmek için kullanılan bu formlar anne-baba ve diğer yetişkinlere yönelik olarak düzenlenmiş olup, belli bir zaman süresi içinde incelenen konuyla ilgili bilgileri toplamayı amaçlamaktadır (Yavuzer, 1998; Güngör, 2001).

2.Gözlem
Bireylerin kişilik özelliklerini tespit etmeye yönelik tekniklerin içinde en yaygın olarak tercih edilen gözlem, hakkında bilgi edinilmek istenilen kişinin çeşitli ortamlarda gözlenmesi sonucu, gözlenen bireyle ilgili çeşitli bilgiler toplama sürecidir (Ateş, 2003;  Enç, 1984; Güngör, 2001; Morris, 2002).
3.Psikolojik Testler
Kişilik testlerinin çoğu, birçok delil topladığı ve bir araya getirildiğinde kişilik özelliklerine ulaşıldığı prensibine dayanmaktadır. Bu bağlamda, davranışları standart koşullar altında gözlemeye yarayan, geçerliliği ve güvenilirliği sağlanmış ölçme araçları olan psikolojik testler, ilk olarak XIX.y.y.'da  geliştirilmeye başlamıştır. Böylece bireylerin zeka, kişilik, başarı, ilgi, tutum ve yetenekleri bu yolla ölçülebilir hale getirilmiştir (Özgüven, 2000; Yavuzer, 1998; Öner, 1994; Güven,1999).
İncelenen kaynaklar, psikolojik testlerin çeşitli kriterlere dayalı olarak sınıflandırıldıklarını göstermektedir. Bu kriterlerden biri olan kullanım alanlarına göre üçe ayrılabilen psikolojik testler, şu başlıklar altında toplanmaktadır:
A.  Yetenek Testleri
Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi toplamak amacı ile hazırlanan bu testler, genel olarak şu başlıklar altında toplanmaktadır (Kepçeoğlu, 2001).
a. Genel Yetenek Testleri
Spearman'ın ileri sürdüğü g faktörünü ölçmeyi amaçlayan bu testler, belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçen testlerdir (Kepçeoğlu, 2001; Özgüven, 2000).
b.  Özel Yetenek Testleri
Bireylerin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini (müzik, resim gibi) ölçen testlerdir (Kepçeoğlu, 2001).
c.  Farklı Yetenek Testleri
Soyut kavrama, mekanik, sayı ve dil gibi farklı zihin yeteneklerini ölçen testlerdir (Kepçeoğlu, 2001).
B.   Başarı Testleri
Standart ve öğretmen olarak ikiye ayrılan (Kepçeoğlu, 2001) bu testler eğitimin hedeflerini, akademik başarıyı ve personel seçimi konuları değerlendirmeyi amaçlamaktadır (Özgüven, 2000).
C.  Kişilik Testleri
Yapıları ve kullanış amaçları yönünden büyük farklılıklar gösteren kişilik testlerini (Kepçeoğlu, 2001), genel olarak şu başlıklar altında toplamak mümkündür:
a. Uyum Envanterleri 
Sosyal ve kişisel uyum ile ilgili; aile çevresine uyum, sağlıkla ilgili durumlara uyum, sosyal ve duygusal yaşama uyumu ölçmeyi hedefleyen envanterlerdir (Tuzcuoğlu, 1996).
b.  İlgi ve Tutum Envanterleri
Bireylerin iş, meslek ve çeşitli sosyo-kültürel etkinliklere olan ilgilerinin (Kepçeoğlu, 2001) yanı sıra bireyin diğer insanlara karşı davranış biçimlerini yönlendiren tutumlarını da ölçmeyi amaçlamaktadır.
c.  Projektif Kişilik Testleri
Freud'un Psikoanalitik yaklaşımının temelindeki psikodinamik görüşe dayanan (Özkalp ve ark., 2000; Morris, 2002) bireyin açık seçik olmayan uyarıcılara karşı davranışlarını (Özgüven, 2000), diğer bir ifadeyle bilinçaltı güdü ve çatışmalarını (Enç, 1984; Morris, 2002), duygu ve düşüncelerini (Özkalp ve ark., 2000) ölçmeyi amaçlayan bu testler, özellikle klinisyenler tarafından birey hakkında bilgi edinmek amacıyla kullanılırlar (Ateş, 2003).
İlk olarak 1961 yılında McClelland tarafından kullanılmaya başlayan projektif testlerde, üzerinde çeşitli resim ya da fotoğraflar bulunan kartların yanı sıra anlamsız şekiller bulunan kartlar da kullanılabilir. Bu yönüyle yoruma açık olan bu testler, kişilik testleri arasında en yaygın kullanım alanına sahip olanlarıdır. Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, T.A.T, C.A.T, cümle tamamlama ve resim yorumlama testleri en çok kulanılan projektif testlerdir (Kepçeoğlu, 2001; Özgüven, 2000; Öner, 1994; Uba & Huang, 1999; Yavuzer, 1998; Özbatağ, 1983).
d.   Kişilik Envanterleri 
Çoğunlukla kolayca puanlanan standart ölçüm araçları olarak tanımlanabilen bu envanterlerin amacı, bireylerin kişilik  özelliklerini ölçmektir (Özgüven, 2000; Atkinson & Atkinson & Hilgard, 1995). Bu bağlamda araştırmanın asıl konusu olan özellik (trait) teorisine bağlı olarak geliştirilen kişilik envanterlerinin kullanılmaya başlanması, yanı sıra bu envanterlerden elde edilen bilgilerin ne kadar geçerli ve güvenilir olduğu yönünde yapılan araştırmalara değinmekte yarar görülmüştür. Bu doğrultuda Mischel, sosyal öğrenme geleneğinden yola çıkarak, davranışı etkilemekte durumların önemini gösteren çalışmalar yaparak, elde ettiği bulgulara dayanarak özellik teorisini eleştirmiştir. O, özelliklerin ve aynı özelliklerin farklı durumlardaki ölçümlerinin korelasyonlarının oldukça düşük olduğunu, bunun da  durumlar arası davranışta bir tutarlılık olmadığı anlamına geldiğini savunmuştur (Mischel, 1968).

Epstein ve O'Brian kişilik envanterleriyle gerçekleştirilen çalışmaların, uzun süreler dahilinde gerçekleştirildiğini aynı zamanda durum ve davranışları tek bir faktöre bağlamanın yüksek ilişkilere neden olduğunu, Hartshorne ve May'in uzatmalı çalışmalarındaki ilişkilerin yüksek olmasının nedeninin de aynı sebepten kaynaklandığını aslında Hartshorne ve May'in çalışmalarının (çocukların, dürüst davranmama fırsatlarının olduğu çeşitli durumlarda izlendiği çalışmalar), çocukların farklı durumlardaki davranışları arasında düşük ilişki olduğunu ayrıca dürüst ve sahtekar davranışların farklı durumlarda tutarlılık göstermediğini ortaya koyduğunu bu sebeple. dürüstlüğün ve sahtekarlığın bir özellik (trait) olmadığını savunmuşlardır (Konuk, 1996).

KAYNAKÇA

Ateş, Metin. (20/2/2003). www.merih.net/m2/lid/wmetate  

Atkinson, Rita & Atkinson, Richard & Hilgard, Ernest R. (1995). Psikolojiye Giriş 1. (Çev. Kemal Atakay, Mustafa Atakay, Aysun Yavuz). İstanbul: Sosyal Yayınlar.

Enç, Mitat (1984). Ruh Sağlığı Bilgisi. 9. Basım. İstanbul: İnkılap Yayınevi

Güngör, Abide  (2001). Çocukları Tanıma Teknikleri. Gazi Üniversitesi    Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s.90-107). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama  San. A.Ş.

Güngör, Abide (2001). Anne Baba Çocuk İletişimi. Gazi Üniversitesi       Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s.319-341). İstanbul:YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Güven, Kamil (1999). Testler ve Kültür. Türk Psikoloji Yazıları cilt 1(3),17-50.

Kepçeoğlu, Muharrem (2001). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Geliştirilmiş Baskı. İstanbul:Alkım Kitabevi.

Konuk, Emre (1996). The Development of The Turkish Form, Test _Retest Reliability and Validity Studies of The Sixteen Personality Questionnaire (16 PF).Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.Psikoloji Bölümü.

Mischel, Walter (1968). Personality and Assesment. New York: Wiley.

Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.

Öner, Necla (1994). Türkiye'de Kullanılan Psikolojik Testler Bir Başvuru Kaynağı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Yayın No: 533.

Özgüven, İbrahim Ethem (2000). Psikolojik Testler. Ankara: Opdrem Yayınları.

Özbatağ, Lütfi (1983). Psikolojide İlk Adım. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.

Özkalp, Enver & Arıcı, Hüsnü & Aydın, Orhan & Bayraktar, Rüveyde & Uzunöz, Ali & Erkal, Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı.  Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1027

Tuzcuoğlu, A. Semai (1996). Psikolojik Tip Belirleyicisinin Dilsel Eşdeğerlilik, Güvenirlik  ve Geçerlilik Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara   Üniversitesi.

Uba, Laura & Huang, Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison   Wesley Longman, İnc.

Yavuzer, Haluk (1998). Çocuk Psikolojisi. 16. Basım.  İstanbul: Remzi Kitabevi.