Dekübit ülseri (yatak yarası, bası yarası) ; sıklıkla düşkün hastalarda görülür ve doku ülserasyonunu ifade eder. Hekimlerin bası yaralarının patogenezini anlamalarından itibaren en başarılı bası yarası tedavisi önlemek olmuştur.Preop değerlendirme ve hazırlık aşamasında ülserin yakın takibi yapıldığında, ülser önemli bir iyileşme gösterirse nonoperatif (Ameliyatsız) tedavinin devamı düşünülebilir. Ancak yapılan tüm önlemlere rağmen derin bası yaraları meydana gelmişse tek tedavi yöntemi geniş cerrahi eksizyon ve flep ile rekonstrüksiyondur
Bası yaralarında patogenez:
1.Basınç
2.Enfeksiyon
3.Ödem
4.Denervasyon
5.Sıyırıcı güçler
6.Maruziyet süresi
7.Nem
Basınç
Dokuda kapiller yatakta venöz uçtaki kan basıncı 12 mmHg, arterial uçta 32 mmHg'dır.Doku üzerindeki eksternal kompresyon kuvveti kapiller yatak basıncını aşarsa kapiller perfüzyon bozulur ve iskemi gelişir.Kasın iskemiye ciltten daha fazla duyarlı olması nedeni ile ilk patolojik değişiklikler kemik üzerindeki kasta meydana gelir.Ardından çevre yumuşak doku ve ciltte değişim görülür.
Enfeksiyon
Bası sonucu, lenfatik fonksiyon bozukluğu, iskemi ve immün fonksiyon bozukluğu, bası alanlarındaki bakteri girişini arttırmaktadır.Basıya maruz kalan cildin bakteriyel invazyona direnci azalır, Bakterilerin neden olduğu kollejenolitik aktivite de cilt nekrozunu kolaylaştırmaktadır.
Ödem
Eksternal basınç 12 mmHg'yı aştığında venler genişler ve total doku basıncı artar,endarterial basıncın artması sonucu plazma ekstravazasyonu oluşarak ödem gelişir. Paraplejik hastalarda kas fonksiyon bozukluğu lenfatik pompayı da bozarak ödeme katkıda bulunur.
Denervasyon
His kusuru, maruz kalınan basıncın şiddetinin anlaşılamamasına yol açmaktadır. Kan damarlarında sempatik tonusun kaybı vazodilatasyona neden olarak ödem oluşumunu attırır. Denerve kaslardaki pompa fonksiyon bozukluğuda staz ve ödeme katkıda bulunur.
Sıyırıcı güçler
Sıyırma hastanın yatakta aşağı doğru kayması ile yada hasta bakıcılar tarafından yukarı doğru çekilmesi ile meydana gelir. Sıyırma (shear); doku katmanları arasında bir traksiyona neden olarak kan damarlarının angulasyonuna, gerilmesine, kopmasına ve ülser oluşumuna yol açmaktadır.
Maruziyet süresi
Patogenezde rol alan unsurların hiçbiri yalnız başına ülser oluşumuna yol açmaz, irreversible bir hasarlanma için maruz kalınan asgari bir süre olmalıdır.
Nem
Lokal doku direncini bozarak enfeksiyon gelişimine yol açmaktadır.
Hasta bakımında önemli kriterler
1.Beslenme
2.Enfeksiyon (üriner sepsis, pulmoner enfeksiyon)
3.Basıncın giderilmesi
4.Spazmın çözülmesi
5.Kontraktürlerin önlenmesi
Beslenme
Günlük nonprotein kalori 25-35 cal/kg olmalı,
Günlük protein alımı 1.5-3 gr/kg olmalı,
Serum albumin seviyesi 2 gr/dl olmalı,
Vitamin (A,C) desteği,
Mineral (Zn, Ca, Cu, ferröz Fe) desteği,
Hb seviyesi 10'un üzerinde olmalı,
Enfeksiyon
Üriner enfeksiyon: mesane kateterizasyonuna bağlı hastaların 1/3 de görülür.Pulmoner enfeksiyon: diyafram fonksiyon bozukluğuna bağlı gelişir.Bası yaralarında en fazla staf., strep., korinbakteriumlar, enterik organizmalar( e.coli, psöüdomanas) görülür. Kültüre göre uygun parenteral antibiyotik başlanır.
pulmoner enfeksiyonda yapılması gerekenler;
* pulmoner drenaj,
* sağ-sol yatışla pozisyon değişimi,
* derin soluma egzersizleri,
* öksürme-göğüs fizik tedavisi,
* bronkodilatörler verilmelidir.
Basıncın giderilmesi
Amaç bası kaynağının giderilmesi ve oluşan yaranın ilerlemesinin önlenmesidir.Kısa aralıklarla hasta çevirme programı etkilenen alanların resirkülasyonuna izin verir.Spazmın çözülmesi
Baklofen 4x 5-10 mg/gün verilebilir.
Kontraktürlerin giderilmesi
Erken dönemde agresif fizik tedavi yararlıdır.
Ciddi tıbbi problemleri nedeni ile cerrahi düzeltme için uygun olmayan hastalarda;
Basının devamlılığından kaçınmalı,
Lokal ve idrar yolu-pulmoner enfeksiyon kontrol altına alınmalı,
İdrar ve gaita inkontinansını kontrol altına alınmalı,
Beslenme düzenlenerek ülserin kapanması sağlanabilir yada stabil hale döndürülebilir.
Cerrahi dışı tedavi seçenekleri
Sistemik ve topikal antibiyotikler,
Cerrahi ve enzimatik debritman,
Yara bakım ürünleri, nemli pansuman.
