Sağlıklı bir uyku çocuklarda ve erişkinlerde kaliteli bir yaşamın vazgeçilmez unsurlarından biridir. Uyku çocuklarda büyüme ve gelişme için oldukça büyük bir önem arz ederken, erişkinlerde organizmanın dinlenmesi ve hücre yenilenmesinin sağlanmasında önemlidir. Uyku bozuklukları çok uzun zaman önce tanımlanmış olup sıklıkla hastalıklara eşlik eden ikincil bir belirti olduğu düşünülmekteydi. Yakın zamanda tıbbın gelişmesi ile paralel olarak uykunun da kendi içinde bölümleri olduğu, biyolojik bir ritim ve sürecinin olduğu anlaşılmıştır. Bunun sonuncunda da uyku bozuklukları da bir hastalık olarak ele alınmaya başlamış ve günümüzde bu hastalıkların takip ve tedavisi ile ilgilenen yeni bir alan: “Uyku Tıbbı” nın oluşmasına neden olmuştur.
Obstruktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) artık oldukça iyi tanımlanmış bir uyku bozukluğu olup sıklıkla çocukluk yaş grubunda başlayıp erişkin dönemde de devam etmektedir.
ÇOCUKLARDA UYKU APNESİ SONUCUNDA ORTAYA BELİRTİLER
Gece
Horlama
Uykuda artmış solunum hareketi
Apne (Nefes kesilmesi)
Ağızdan nefes alıp verme
Huzursuz uyku, uyurken aşırı hareket etme
Sık uyanma
Terleme
Enurezis (Gece idrar kaçırma)
Gündüz
Gündüz uyku hali, uyuma isteğinde artış
Sabah uyanmada güçlük
Yüksek tansiyon
Sabahları baş ağrısı
Depresyon
Davranış problemleri
Sinirlilik
Saldırgan tavırlar
Solunum durmaları (apne) veya azalmaları (hipopne) gece içinde yüzlerce defa tekrarlayabilmekte ve bunların ancak çok az bir kısmı hastanın yakınları tarafından fark edilmektedir. Bu nedenlerle ve doğuracağı sonuçlar bakımından uyku apnesi uzmanlarca sinsi ilerleyen bir hastalık olarak nitelendirilmektedir.
POLİSOMNOGRAFİ (UYKU TESTİ) NEDİR?
Uyku evrelerinin, solunum hareketlerinin, kalp atımının, göz, bacak ve çene hareketlerinin gece boyunca kaydedildiği bir testtir. Bu test sonucunda uykuda solunum problemleri, uyku apnesi (solunum durması), huzursuz bacak hareketleri, bruksizm (diş gıcırdatma), uyku kalitesi ve uyku davranışı değişiklikleri konusunda bilgi sahibi olunur.
Çocuklarda polisomnografinin değerlendirilmesi sırasında erişkinlere göre farklılıklar bulunmakta ve mutlaka bu konuda eğitim almış bir uzman hekim tarafından değerlendirme yapılmalıdır. Örnek vermek gerekirse nefes alıp verme sırasında hava akımında 5-6 saniye süreli bir azalma veya durma erişkinde normal kabul edilirken, bu durum çocukta apne (solunum durması) veya hipopne (solunumda azalma) olarak değerlendirilimektedir. Obstruktif uyku apne sendromunun ciddiyeti hafif-orta ve ağır olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma apne-hipopne indeksi denilen ve uyku boyunca saat başına görülen apne ve hipopnelerin sayısıyla belirlenen bir veriye dayanarak yapılır. Erişkinlerde indeks beşin üstündeyse anormal kabul edilirken, çocuklarda birin üstündeki değerler anormaldir. Apne-hipopne indeksine bakılarak yapılan değerlendirme sonucunda verilecek tedavi kararlarında da çocuk ve erişkinler arasında farklılıklar bulunmaktadır.
TEDAVİ
Çocuklarda obstruktif uyku apne sendromu tedavisi iki ana başlıkta incelenebilir.
Cerrahi
Adenotonsillektomi (Geniz eti ve bademcik ameliyatı)
Kraniofasial cerrahi, oral aparat
Trakeostomi
Medikal
CPAP/BiPAP
Kilo verme (Obez ise)
İntranazal steroid
LTR antagonisti
Tedavi için yakınmalar, apne-hipopne indeksi, eşlik eden hastalıklar ve polisomnografi bulguları bir bütün halinde analiz edilmeli ve karar verilmelidir. Bu açıdan konuyla ilgili deneyimli kişilerin ekip halinde çalışması hem tedavi kararında hem de uygulanan tedavi sonucunda hasta takibinde çok önemlidir.
Adenotonsillektomi özellikle orta ve ağır düzeyde obstruktif uyku apne sendromu problemi olan çocuklarda ilk tedavi seçeneği olarak kabul görmektedir. Ancak ameliyat sonrası sık yapılan hatalardan birisi hastalığın tamamen iyileşip iyileşmediğinin kontrol edilmemesi sonucunda uygun tedavinin yapılmamasıdır. Hastaların yaklaşık olarak üçte birinde ameliyattan sonra tam iyileşme olmadığı bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. Ameliyattan 6 ay sonra bu hastalara tekrar polisomnografi yapılmalı ve tam iyileşme göstermeyen çocuklara alternatif tedaviler uygulanmalıdır.
CPAP nedir?
CPAP, sürekli pozitif havayolu basıncının kısaltmasıdır. CPAP aleti bu basıncı sağlayan alettir ve obstruktif uyku apnesi tedavisinde kullanılır. Bu alet uyku sırasında rahat nefes alıp vermeyi sağlayacak şekilde havayolunu sürekli olarak açık tutar. CPAP aleti kalınca bir kitap boyutunda üfleyici ve nemlendirici görevi yapan bir makine, maske ve bağlantı hortumundan oluşur. Sadece burun ve hem burun hem de ağzı kapatan maske çeşitleri vardır. Bu aleti hangi basınç ve maske ile kullanılacağı polisomnografi eşliğinde yapılan bir test (CPAP titrasyon analizi) belirlenir. Uygun basıncın ve maskenin belirlenmesi çocuklarda çok duyarlı olunması gereken bir konudur ve CPAP aletinin kullanımına uyum sağlama açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu aşamalarda, alanında deneyimli kişilerden yardım alınarak, hekim, teknisyen ve cihazı temin eden kişilerin uyumlu çalışması ve hastanın yakın takibi sonucunda tedavide başarı sağlanabilmektedir.
