Gelişme; anlama, ifade etme, hareket ve günlük yaşam becerileri gibi alanlarda işlev kazanma sürecidir.
Bebek anne karnında yaklaşık 40 haftalık bekleme süresi sonrası farklı bir dünyaya adımını atar. Bebeğin genetik tüm özellikleri onun sağlıklı doğması, normal zihinsel fonksiyonların devamını belirleyecektir. Gelişme süreci doğumdan sonra değil, temel bütün özellikleri ile anne karnında başlar ve devam eder.
Gebeliğin 5-6. aylarında bebeğin sese duyarlı hale geldiğini biliyoruz.
Görme duyusu en son gelişir. Anne karnında bebeğin gelişiminde destek olacak temel uyaranlar işitme ve dokunma duyularıdır. Annenin bedensel ve ruhsal sağlıklı olması bebeğin sağlığını birinci dereceden etkiler.
Çocuklarda motor-mental gelişimin değerlendirilmesi rutin pediatri pratiğinde son derece önemlidir. Normal motor-mental gelişimi, bireysel farklılıkları ve gelişimsel veya davranışsal gecikmeleri ya da bozuklukları değerlendirmek genellikle önce pratisyen hekimlerin veya çocuk hekimlerinin incelemesiyle başlar. Gelişimsel veya davranışsal gecikmeler saptandığında , hekim tarafından tanısal bir yaklaşım başlatılır . Gerekli görüldüğünde ilgili bölümlere yönlendirilir.
Gelişimde hareketlerin evrimi genel kaba hareketlerden ince motor hareketlere, baştan ayağa ve merkezden çevreye doğru gerçekleşir. Motor hareket gelişim sürecinde önce baş tutma , sonra gövde kontrolü ve elleri kullanma daha sonra yürüme gerçekleşir.
Gelişimsel Değerlendirme
Sağlığın devamlılığı için temel bileşenlerden birisi gelişimsel problemlerin hemen tanımlanması ve gelişimin desteklenmesidir. Gelişimsel değerlendirmenin ilk basamağı gözlem ve gerektiğinde yakın izlemdir. Anne, baba ve/veya çocuğun yakınlarının endişelerinin paylaşılması, gözlemler, tarama testleri, öğretmen veya bakıcısının izlenimlerinin değerlendirilmesi önemlidir. Eğer ciddi veya kalıcı olabileceği düşünülen bulgular varsa gelişimsel ileri değerlendirme planları yapılmalıdır.
Denver Gelişimsel Tarama Testi gibi standardize edilmiş tarama testleri bu değerlendirmeler sırasında kullanılır. Psikometrik testler genel bilişsel işlevlerin yanı sıra dikkat, algılama, yargılama gibi özgül işlevler hakkında da bilgi verirler.
İnceleme ve gözlem koşulları testteki performansı etkileyecektir. Bu nedenle güvenli bir değerlendirme için sakin ve huzurlu bir ortam oluşturulmalıdır. Çocuk aç, yorgun ve korkmuş olmamalıdır. Annenin gergin olması çocuğun ve doktorun rahat olmasını engeller.
KABA MOTOR GELİŞİM
a-Erken Refleks Özellikleri:
Emme ve arama refleksi bebeğin beslenmesine yönelik yenidoğan refleksidir. Moro refleksi yüksek bir sesten veya uyarandan sonra oluşabilir . Kucaklamadaki gibi hareketler ile belirlenir ve sıklıkla ağlama eşlik eder. Moro refleksi 4-6 aya kadar devam eder. Parmak yakalam ve başparmak kavrama refleksi mutlaka saptanmalıdır.
Daha sonra ilkel refleksler normal reaksiyonlarla yer değiştirir .
b-Bebeklerde Yerçekimi Karşıtı Kas Kontrolü
Baş Kontrolü
Yenidoğanın en erken kontrolü yerçekimine karşı dengeli bir duruşu devam ettirmektir. Örneğin çocuk yatar durumdan oturma pozisyonuna çekildiği zaman boyun kasları yerçekimine karşı baş kontrolünü sağlar.
Gövde Kontrolü ve Oturma
Yenidoğan bebek yüzüstü pozisyonunda bırakıldığında, yüzünü kolayca bir taraftan diğer tarafa çevirir. Yaşamın ilk birkaç ayında omuzlar ve üst gövdenin artan kontrolü ve ek olarak bebeğin kollarının yardımıyla göğsünü yataktan kaldırmaya çalışmasını sağlar. Alt omurga sinirleri seviyesine doğru ilerleyen gelişimle gövde kontrolü ile bebeğin oturur duruma gelişi gözlenebilir
Baş Doğrultma ve Paraşüt Cevabı
Baş doğrultma, gövdenin eğikliğine rağmen başı dik olarak tutabilme yeteneğidir. Genellikle 6 aylık olunca ortaya çıkar. Bebek 8-9 aylık olduğunda paraşüt cevabı geliştirir. Bu cevap gövdesi aşağı yönde, baş önde olacak şekilde aniden hareket ettirildiğinde hem kolların hem de bacakların dışarı doğru açılması şeklindedir Bu denge cevabının kazanılması santral sinir sisteminin duyu ve motor yanıtlarının entegrasyonunu gösterir. Bu gelişim süreci ile çocuk kendi başına oturma ve ayakta durmaya başlar.
c-Hareketin Gelişimi
Sırt üstünden yüz üstüne yuvarlanma 4-5 aylık olunca başarılabilir . Kollar üzerinde kalkabilmesi omuz ve üst gövde kaslarının yeterli kontrolü elde edildikten sonra olur. 7-9 ayda, istemli kas kontrolü kalça ve bacaklara ilerlerken çocuk dört ayak üzeri emekleme pozisyonu alarak el ve dizler üzerinde kalkmaya yeterli hale gelir. . Sonraki gelişimsel basamak destekli olarak ayakta durabilmektir. 9-10. ayda, birçok çocuk, ebeveynin elinden tutarak veya eşyaya tutunarak sıralamaya başlar. Ayakların kontrolünün giderek artması ve ayak tabanı kavrama refleksinin kaybolması, çocuğun bağımsız yürümesini sağlar. Yalnız başına 3 adım atmak, ortalama olarak 12 aylıktan itibaren gerçekleşir, bu süre 10-17 aylar arasında değişebilir.
İNCE MOTOR GELİŞİM
a-İstemsiz Yakalama
Yenidoğanın parmakları ve baş parmağı tipik olarak sıkıca yumruk yapma eğilimindedir. Yenidoğan, avucuna yerleştirilen herhangi bir objeyi sıkıca refleks olarak kavrar ve bırakmaz. Normal gelişim, istemli bir kavramanın oluşması ile sonuçlanır.
b-İstemli Yakalama
Bebek 3-4. ayında, orta hatta veya yakınında tutulan cisimlere elini savurmaya başlar. El oyunu için her iki elini bir araya getirir. Yaklaşık 4-5 aylıkken , cisimleri kendilerine çekmek için ellerini kullanmaya başlar ve işaret parmağını kullanır. Bu gelişim küçük cisimlerin tutulmasını sağlar.
c-Kompleks İnce Becerilerin Gelişimi
Cisimleri düşürmek ve atmak , cisimleri kabından çıkarıp tekrar koymak tabak ve kaşık kullanmak 2 yaş civarında belirgin hale gelir.
Küçük küpleri dizmesi , çocuğun ince motor planlama ve kontrolündeki gelişmelerini gösterir. Çocuklar dizilimde ustalaştıktan sonra, gözlemcinin düzenlediklerini izleyerek taklit yapmaya başlar.
