ANTİBİYOTİK NEDİR, NE ZAMAN VE NASIL KULLANILIR?
İskoçyalı bilim insanı Sir Alexander Fleming 1928 yılında ekmekte yaygın olarak bulunan yeşil küf mantarının olduğu yerde bakterinin yaşamadığını fark eder. Mucize ilaç olarak isimlendirilen ilk antibiyotik penisilin bu şekilde keşfedilir ve araştırmacılar tarafından saflaştırılarak 1940 yılının başlarında tedavide kullanılmaya başlanır. Günümüzde antibiyotikler bakteri ve mantarlar gibi çeşitli mikroorganizmalar kullanılarak biyosentez yoluyla veya kimyasal sentez yoluyla elde edilirler.
Antibiyotikler genel olarak bakteri enfeksiyonlarının tedavisinde kullandığımız ilaçlardır. Bakteri enfeksiyonlarının yanı sıra kanser ve mantar enfeksiyonlarının tedavisinde de kullanılan antibiyotikler vardır. Virüslerin neden olduğu grip, soğuk algınlığı, boğaz ağrısı veya öksürük gibi vakalarda ise etki göstermezler. Doğru kullanıldıklarında enfeksiyonu durdurur ve hayat kurtarırlar. Kötü veya gereksiz kullanıldıklarında ise faydadan çok zarar verirler. Bu nedenle antibiyotiklerin ne zaman kullanılması gerektiğini bilmek çok önemlidir.
Uygun bir antibiyotik tedavisi için, enfeksiyonu oluşturan bakterinin, hastanın özelliklerinin ve ilacın beklenen etkisinin doktor tarafından bilinmesi gerekir. Tedavinin en temel unsuru doğru teşhistir. Enfeksiyonu oluşturan bakterinin verilen antibiyotiğe duyarlılığı, tedavide ilaç seçiminin anahtarıdır. Tedavide uygulanacak antibiyotik seçimi duyarlık testine göre yapılır. Bu test ile bakterinin hangi antibiyotiklere duyarlı olduğu (antibiyogramı) saptanır. Duyarlık testinin yapılamadığı durumlarda ise ilaç seçimi ampirik olarak yapılır. Doktor antibiyotik seçimini klinik muayene bulgularına ve deneyimlerine dayanarak yapar. Menenjit, pnömoni ve gram negatif sepsis gibi bazı vakalarda erken ampirik tedavi hayat kurtarıcıdır. Klinik tanısı yapılmış enfeksiyon öngörülebilir duyarlık kalıbı gösteren özgül bir bakteriye bağlı olabileceği gibi birden fazla ve rezistans (dirençli) suşlarının fazla olduğu özgül olmayan bakteri türlerine de bağlı olabilir. Antibiyotikler bakterileri öldürürler veya büyümelerini durdururlar. Bazı vakalarda ise antibiyotikten güçlenerek büyüyen bakteriler, antibiyotiğe karşı direnç geliştirirler ve ilaçtan etkilenmezler.
Enfeksiyonun varlığının ve tedaviye yanıtının değerlendirilmesinde doktor çeşitli laboratuar testlerinden yararlanır. Bu testler doktorun yorumu ile değer kazanır. Bağışıklık sisteminin durumu, enfeksiyon yeri ve organ fonksiyonları hastadan hastaya farklıdır. Hastanın ilaca alerjisi olması, yaşı, hamile olup olmadığı, başka ilaç kullanıyor olması, genetik veya metabolik anomali durumu antibiyotik seçiminin önemli faktörleridir. Dolayısıyla kişiye özgü tedavi çok önemlidir.
Seçilen antibiyotiğin beklenen etkiyi gösterebilmesi için yeterli sürede, uygun aralıklarla ve yeterli dozda alınması gerekir. Antibiyotiklerin aşırı, rasgele veya profilaktik (koruyucu) amaçla kullanımı mikroorganizmalarda ilaca karşı direnç oluşturarak tedavisi güç vakalara neden olur. Günümüzde bazı bakteriler birçok antibiyotiğe direnç geliştirmişlerdir. Direnç gelişimini tamamen durduramayız, ancak doğru kullanarak önleyebiliriz. Kişisel olarak gereksiz yere antibiyotik kullanmayarak yavaşlatabilir ve yayılmasını durdurabiliriz.
Doğru antibiyotik kullanımında hasta tarafından yapılması gerekenler:
Gereksiz yere antibiyotik kullanmayın. Soğuk algınlığı veya gribe yakalandığınızda doktorunuza sormadan antibiyotik kullanmayın. Bu hastalıkların nedeni olan virüsler antibiyotikten etkilenmezler. Bu durumda, gereksiz yere kullandığınız antibiyotik, sindirim sistemindeki yararlı bakterileri öldürerek K ve B12 vitamini gibi yararlı besinlerin oluşumunu ve sindirimini engeller, tehlikeli mantar enfeksiyonlarına zemin hazırlar.
Antibiyotiği reçetede belirtildiği şekilde ve belirtildiği sürede kullanın. Süre dolmadan tedavinin kesilmesi dirençli bakterilerin oluşmasına yol açar.
Oral yolla (yutarak) ilaç alırken açlık/tokluk durumunuza dikkat edin. Bazı antibiyotikler mide boş iken daha iyi emilirler. Meyve suyu, süt veya diğer bazı besinler emilimlerini engelleyerek etkilerini azaltırlar.
Antibiyotikle birlikte başka bir ilacı doktorunuza sormadan kullanmayınız. Ülser tedavisinde kullanılan antasidler, anemi (kansızlık) tedavisinde kullanılan demir bileşikleri gibi bazı ilaçlar antibiyotiklerin etkisini önemli ölçüde azaltır.
Enjeksiyon şeklinde tedavi sırasında enjeksiyon yerinde ağrı, şişme oluşursa doktorunuza bildirin. Antibiyotikler iritan maddelerdir. Enjeksiyon yerinde dermal atrofi ve şişkinliğe veya damarlarda trombofilebite neden olabilirler.
Eğer tedavi sırasında bulantı, ishal veya karın ağrısı oluşursa doktorunuza bildirin, size alternatif tedavi önerecektir.
Kaşıntı, kurdeşen veya nefes darlığı gibi alerjik reaksiyonların oluştuğu durumlarda ilacı derhal kesin ve doktorunuza başvurun. Antibiyotikler ölümle sonuçlanan ciddi alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
Tedavi sırasında ağız yarası, ishal veya genital akıntı oluşursa doktorunuza başvurun. İkincil enfeksiyon veya direnç söz konusu olabilir.
Başkasına reçete edilen antibiyotiği almayın veya sizin için verilen antibiyotiği başkasına vermeyin. Verilen antibiyotik tedavisi size özgüdür.
Ambalajsız veya sulandırılarak kullanılan antibiyotik preparatlarını daha sonra kullanılmak üzere saklamayın. Son kullanma tarihi geçen ve uygun koşullarda saklanmayan antibitotikler bozulur, tedavi edici etkisi ortadan kalkar ve istenmeyen yan etkilere neden olabilir.
