Akut romatizmal ateş (eklem romatizması), halk arasında “beta” olarak adlandırılan, A grubu beta hemolitik streptokok bakterisinin neden olduğu boğaz iltihabından sonra ortaya çıkan, eklemler, kalp, beyin, cilt ve cilt altı dokuda bozukluklara yol açan bir hastalıktır. Betaya bağlı boğaz iltihaplarının çoğu tedavi ile düzelirken az bir kısmında iltihap başlangıcından 2 - 4 hafta sonra akut romatizmal ateş gelişebilir. Beta iltihabı geçiren hangi hastada akut romatizmal ateş gelişeceği konusu çok açık değildir.
Akut romatizmal ateşin önemi
Akut romatizmal ateş nadiren erişkinlerde ve 4 yaş altında da ortaya çıkmasına rağmen, en sık 5 - 15 yaş arasındaki çocukları etkiler. Aile tarafından fark edilen en sık bulgusu eklem şişliği ve şiddetli eklem ağrısı şeklinde kendini gösteren eklem iltihabıdır (artrit). Bu belirti kendiliğinden geçer, ancak akut romatizmal ateşin kalıcı hasar verdiği organ kalp ve kalp kapaklarıdır. Bu hastalığa bağlı kalp dokuları ve kapaklarının iltihaplanması kalp romatizması (romatizmal kardit) olarak adlandırılmaktadır. Bu hastalarda göğüs ağrısı, çarpıntı veya nefes darlığı şikâyetleri görülebilir ya da doktor muayenesinde kalp üfürümü duyulabilir, ancak hastaların önemli bir kısmında herhangi bir yakınma olmayabileceği de unutulmamalıdır. Kalp romatizmasına bağlı gelişen hasar zamanla kaybolabilir veya kalıcı olabilir. Kalıcı kalp hasarına yol açtığında ise romatizmal kalp hastalığı olarak adlandırılmaktadır. Romatizmal kalp hastalığı ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde doğuştan olmayan (kazanılmış) kalp hastalıklarının en önemli nedenidir.
Akut romatizmal ateşten korunma
Öncelikle A grubu beta hemolitik streptokok bakterisinin (beta) neden olduğu boğaz iltihabı iyi bilinmelidir. Bu hastalıkta sık görülen belirtiler ani başlayan ve özellikle yutkunma sırasında olan şiddetli boğaz ağrısı ve yüksek ateştir. Burun akıntısı, hapşırma veya öksürük gibi gribal belirtiler genellikle olmaz. Çocuktaki boğaz iltihabının betaya bağlı olduğundan emin olmak için yüksek ateş ve boğaz ağrısı olan hasta kesinlikle çocuk doktoruna muayene ettirilmeli ve onun önerisi ile boğaz kültürü gibi betaya yönelik tetkikler yaptırılmalıdır. Sonuçta betaya bağlı boğaz iltihabı tanısı kesinleşip uygun şekilde tedavi edilirse hasta büyük ihtimalle akut romatizmal ateşten korunmuş olur.
Akut romatizmal ateş, kalp romatizması veya romatizmal kalp hastalığı bulaşıcı değildir. Ancak akut romatizmal ateş öncesinde geçirilen betaya bağlı boğaz iltihabının solunum yolu ile bulaşıcı olduğu unutulmamalıdır. Bu bakteri özellikle okul, kreş, toplu taşıma araçları gibi kapalı ve havasız ortamlarda bulunanlara hızla bulaşabilir.
Akut romatizmal ateş tedavisi
Hastanın Çocuk Kalp Hastalıkları (Pediatrik Kardiyoloji) Uzmanı tarafından tanısı konulduğunda beta bakterisini ortadan kaldırmak için penisilin gibi antibiyotik tedavisi verilmelidir. Ayrıca hastadaki iltihabi durumu baskılamak için bu durumun şiddetine bağlı olarak aspirin veya kortikosteroid gibi ilaçlar tercih edilir. Hastalığın şiddetine göre uygun görülen sürelerde yatak istirahati yapılmalıdır. Akut romatizmal ateş atağı genellikle birkaç hafta ile birkaç ayda düzelir, ancak kalpte oluşan hasar yaşam boyu kalabilir. Bu hastalığın tekrarlayan ataklarından korunmanın önemi de bu kalıcı kalp hasarından kaynaklanmaktadır.
Akut romatizmal ateş tekrarlar mı?
Akut romatizmal ateşi geçiren çocuğun daha sonra karşılaşacağı betaya bağlı boğaz iltihaplarında akut romatizmal ateş gelişme ihtimali artar. Bu nedenle bu çocuklara penisilin gibi koruyucu antibiyotik tedavisi uzun süreli olarak verilmelidir. Koruyucu antibiyotik betaya bağlı boğaz iltihabının gelişmesini engelleyerek akut romatizmal ateş tekrarlama riskini ortadan kaldırır.
Tekrarlayan akut romatizmal ateş ataklarından nasıl korunmalıdır?
Betaya bağlı gelişen boğaz iltihabını önlemek için 21 günde bir depo penisilin enjeksiyonu yaptırarak veya her gün günde iki doz şeklinde ağızdan antibiyotik verilerek çocuğun akut romatizmal ateş atağı geçirmesi engellenebilir. Antibiyotikle yapılacak bu korumanın süresi, kalp tutulumu olup olmaması veya kalp tutulumunun kalıcı olup olmamasına göre değişebilir.
Romatizmal kalp hastaları nelere dikkat etmelidir?
Diğer bazı kalp hastalıklarında olduğu gibi romatizmal kalp hastalığı olan kişilerin hasar görmüş kalp kapaklarında da iltihap gelişme riski artmıştır. Gelişen bu iltihaplar "bakteriyel endokardit" veya "enfektif endokardit" olarak adlandırılmaktadır. Bu iltihapların engellenmesi için dişlerin temiz tutulması ve diş çürüklerinin tedavi edilmesi gerekmektedir. Ayrıca kanama oluşturabilecek diş tedavisi ve ameliyatlar öncesinde kana bakteri bulaşmasını engellemek için romatizmal kalp hastalarına işlem öncesi penisilinden farklı bir koruyucu antibiyotik tedavisi verilmesi gerekmektedir.
