Kas iskelet ve sinir sisteminin koordinasyonunda gerçekleşen hareketler çeşitli nedenlere bağlı kısıtlanabilir. Bu kısıtlamalar vücut mekaniğinin bozulmasına yol açar. Çeşitli kas iskelet sistemi hastalıkları ya da nörolojik hastalıklar bu duruma neden olabilir. Kas gücündeki azalmanın yaşlanmaya eşlik ettiği bilinmektedir. Bu süreç “Sarkopeni” olarak tanımlanmakta ve de “ sağlıklı yaşlanmayla birlikte iskelet kas kitlesindeki istenmeyen kayıplar” olarak tarif edilmektedir. Bu konuda birçok mekanizma öne sürülmüş, ancak kısmi düzeyde bir açıklama sağlamıştır. Bu mekanizmalar arasında spinal kolondaki alfa motor nöronların kaybı, yetersiz protein alımı, östrojen ve androjen üretimindeki yetersizlikler sayılabilir.
Sarkopeni tüm yaşlanan bireyleri eşit olarak etkilese de geçmişlerinde yaptıkları egzersizler nedeniyle fiziksel fonksiyonları daha üst düzeyde olan yaşlılar, sedanter yaşıtlarına göre daha formda kalmaktadırlar. Bu durum ve de kas gücüne bağlı mobilitenin azalması ile disabilitenin artması hala araştırma konusudur.
Bunun dışında uzun süre immobilizasyon sonrasında sadece kas iskelet sisteminin etkilenmediğini aynı zamanda fizyolojik, psikososyal ve gelişimsel etkilerin de oluştuğunu görmekteyiz. Fizyolojik etkilere baktığımız zaman hareketin azalmasıyla bazal metabolizma hızının yavaşladığını, besin gereksiniminin azaldığını, sindirim sistemi problemlerinin ortaya çıktığını tespit ederiz. Hareketsizlikle birlikte kas atrofileri gelişmeye başlar. Solunum kaslarından diyafram ve interkostal kaslarda atrofi sonucunda solunum zayıflar, sekresyonlar atılamaz ve de fırsatçı solunum yolu enfeksiyonları için uygun ortam meydana gelir. Yatak istirahati uzadığı zaman otonom sinir sistemi parasempatik ağırlıkta çalışmaya başlar. Buna bağlı olarak kalp hızı ve atım hacmi düşer, kan basıncı düşük seyreder, hatta aniden yataktan kalkıldığında ortostatik hipotansiyon denilen durum oluşur. Burada aniden ayağa kalkıldığında baroreseptörler hızlı cevap veremedikleri için tansiyon düşer. İmmobilizasyona
bağlı alt ekstremite kaslarının zayıflamasına bağlı olarak venöz dönüş zayıflar. Burada oluşan staz selülit, tromboflebit ya da derin ven trombozuna sebep olabilir. Yine immobilizasyona bağlı olarak bası dağılımı düzgün yapılamaz, deri direnci azalır ve bası yaraları ortaya çıkabilir. Hareketsizliğin bir diğer etkisi gastrointestinal ve renal sistemler üzerinedir. Renal sistemde fonksiyonların yavaşlamasıyla birlikte nefrolitiazis, gastrointestinal sistemde de mobilitenin tetiklediği motilite kaybıyla birlikte konstipasyon, daha ileri durumlarda da kolonik obstrüksiyon oluşabilir. Hareketsizliğe bağlı serotonin ve endorfin kayıpları depresyon, anksiyete gibi durumları tetikleyebilir.
Klinik Karar : İleri yaşta kas kitlesinin önemli kısmını kaybetmiş, solunum fonksiyonları zayıflamış, cilt yapısı ve venöz sistemi zayıflamış hastalarda ilk başta akla gelmesi gereken tanı sarkopenidir.
Hastaların aktivite ve egzersiz düzeylerini değerlendirmeden önce detaylı anamnez alınmalı ve muayene yapılmalıdır. Muayene başlıkları aşağıda özetlenmiştir:
1) Muskuloskeletal (Eklem Hareket Açıklığı EHA, kas performansı,eklem hareketliliği, postür)
2) Nöromuskuler (Refleks bütünlüğü, kranial sinir bütünlüğü, nöromotor gelişme)
3) Kardiyovasküler/pulmoner (aerobik kapasite, endurans)
4) Cilt bütünlüğüyle ilgili muayene
Bu muayenelerden sonra fonksiyonel değerlendirme modelleri kullanılmalıdır. Bu modellerde ilk önce Engel’in biyopsikososyal modeli, sonra Nagi tasarısı,en sonunda da bugün kullandığımız Dünya Sağlık Örgütü’nün ICIDH ve ICF sınıflamaları yerleşmiştir.
Kas gücü : Eklem hareketinin oluşmasında en önemli faktör kas gücüdür. Bu nedenle kas fonksiyonları arasında önemli bir yeri vardır. Kas gücünün saptanmasında çeşitli yöntemler vardır : kasın elektriksel direncini ölçen elektromyografi ile kasın aksiyon akımlarını değerlendirme, dinamometre ile kasın kaldırdığı ağırlığı saptama, yer çekimi ve dirence karşı eklem hareketini değerlendirme, izokinetik cihazlarla sayısal olarak kas gücünü değerlendirme.
Klinik Değerlendirme: Servikal ve lomber disk hernilerinde tutulan sinirlerin innerve ettiği kas gruplarında zaman zaman atrofiler ve güç kayıpları gelişebilir. Özellikle öncesinde kas kitlesi fazla olan sporcu bireylerde bu tür testler ilk başta yanıltıcı olarak negatif çıkabilir.
Tablo 7. Bazı hastalıklarların semptom, muayene ve klinik testleri
Hastalık Semptomlar Muayene Klinik testler
Servikal Disk Hernisi : Boyundan kola yayılan ağrı, uyuşma, olası güç kaybı Kas gücü zaafı ve/veya refleks kayıpları, patolojik refleks, radiküler ağrı bulguları Servikal MRG ,EMG
Bruksizm : Çene ve boyun ağrısı, diş ve dilde aşınma Özellikle masseter kaslarında hipertrofi ve palpasyonla hassasiyet Temporomandibular eklem MR,diş sıkma basıncı ölçümü
Myofasial Ağrı Sendromu : Band tarzında yayılan ağrı, uyuşma Palpasyonla tetik nokta hassasiyeti Algometre, sempatik deri yanıtı testi
Subakromial sıkışma sendromu : Omuz hareketlerinde ağrı ve kısıtlılık Kol abdüksiyonda 60-120 derece ağrılı, Hawkins testi + Omuz MRG, omuz USG
Lateral epikondilit : Dirsekte ağır kaldırma ve hareketlerle ağrı Lateral epikondil palpasyonla hassas, Cozen testi + Dirsek grafisi, MRG, USG
Karpal Tünel Sendromu : El bileğinde ve ilk üç parmakta ağrı, uyuşma Tinnel, Phalen testi +, duyu ve kas gücü muayenesinde kayıp EMG, MRG, USG
Ankilozan Spondilit : Sabah tutukluluğu, hareketle geçen ağrı Kalçada sakroiliak eklem ağrılı, göğüs ekspansiyonu azalmış, omurga EHA kısıtlı Sakroiliak Grafi, MRG HLA-B27, CRP, ESH
Romatoid Artrit :Özellikle küçük eklemlerde şişlik,ağrı, kısıtlılık Parmak eklemlerinde effüzyon, eklem hareket kısıtlılığı, deformiteler (Kuğu boynu) El direk grafi, MRG, ESH,CRP,Anti-CCP
Lomber Disk Hernisi : Belden bacağa yayılan ağrı, uyuşma, olası güç kaybı Kas gücü zaafı ve/veya refleks kayıpları, patolojik refleks, radiküler ağrı bulguları Lomber MRG, EMG
Kalça osteoartriti : Belden kalça önüne yayılan ağrı Özellkle kalça internal rotasyonu kısıtlı ve ağrılı, kalça çevresi kaslarda atrofi Kalça direk grafi, MRG
İliotibial bant sendromu : Kalçadan diz kenarına yayılan ağrı İliotibial bant palpasyonla hassas Ober testi pozitif Uyluk MRG, USG
Diz osteoartriti :Diz hareketleriyle ağrı Diz ekleminde krepitasyon ve patellar şok testi pozitif Diz grafisi, MRG, USG
Baker Kisti : Diz arkasında şişlik ve ağrı Gastroknemius medial başı palpasyonla ödemli ve hassas Diz MRG, popliteal USG
Meniskopati : Dizde ağrı, kilitlenme Mc Murray testi pozitif, tek diz üstü çömelmekle ağrılı Diz MRG, USG
Ön çapraz bağ yırtığı : Dizde ağrı, ödem, boşluğa basma hissi Ön çekmece testi pozitif Diz MRG
Plantar fasiit : Ayak tabanında ağrı Plantar fasya gergin ve ağrılı Ayak MRG, USG
ATFL* yırtığı : Bilekte sık burkulma İnversiyonda ağrı, ödem Ayak MRG, USG
Aşil tendiniti : Yokuş çıkarken ağrı Aşil tendonu palpasyonla ağrılı Ayak MRG,
Yaş almayla birlikte birçok eklemde, bağ dokusunda ve kas dokusunda kayıplar oluşmaktadır. Bu kayıplar oluşmadan ve semptomlar ilerlemeden müdahale edildiğinde fizik tedavi yöntemleriyle çok iyi sonuçlar alınabilir.
