Yanık Nedenleri
Yanık tarzında yaralanmalar mekanik olarak sürtünme, donma, yakıcı kimyasal maddeler ile temas, güneşe uzun süre maruz kalma, radyasyon, alev ve daha çok görülen sıcak madde ile temas sonucu olabilir.
Yanıklarda nedene göre tedavi ön planda olmalıdır. Ülkemizde sıcak madde ile temas sonucu yanık nedeni % 90’ın üzerinde çay dökülmesidir. Bu şekilde olan yanıklara daha çok çocuklar maruz kalmaktadır. Yanık oluşmasını önlemenin elimizde olduğunu unutmamalıyız. Çocuğun erişebileceği yerde çayı bırakmamak ve çocuk yakınlaştığında çayı elimizde tutmamak oluşabilecek yanıkları önleyecektir.
Yanık Dereceleri
Yanıklar derinliğine göre sınıflandırılır.
Derece yanıklar derinin en üst tabakasını etkiler. Yanık bölgesinde ağrı ve hassasiyet vardır. Güneş yanıkları ve sıvı dökülmesi soncu oluşan yüzeyel yanıklar bu tip yanıklardır. Yüzeyel olarak etkili ağrı kesici ve deriyi yumuşak tutucu kremler ve pomatlar ile tedavi edilebilir. 1-2 hafta içinde yanık bölgesindeki deri soyulur ve hafif kızarık deri görülür. Zaman içinde deri normal haline gelir ve iz kalmaz.
Derce yanıklarda deri üst tabakası tamamen yanmıştır. İyileşme deri alt tabakasındaki yağ bezleri, ter bezleri ve kıl köklerinden hücrelerin çoğalmasıyla oluşur. İyileşmeyi sağlayan deri eklerindeki kayıp miktarına göre 2. derece yanıklar yüzeyel ve derin olarak iki alt sınıfa ayrılır. Yüzeyel 2. Derece yanıkta iz kalmaz ancak derin 2. derece yanık iz bırakarak iyileşir. Yanık bölgesindeki su dolu kabarcıklar korunmaya çalışılmalıdır. Uygun pansumanlar ile takip edilir. Yüz dışındaki bölgeler kapalı pansuman ile takip edilmeszi gerekir. Halk arasında yanık bölgesinın açık tedavi edilmesi inancı yanlış bir bilgilenmedir. Bilinçsiz yapılan bakım 2. Derece yanığın 3. Dereceye gelişmesine neden olabilir. İyileşme süresi yüzyel yanıklarda 1 hafta ile 10 gün arasındadır. Derin 2. derece yanıklar ise 2-3 haftada iyileşir.
Derece yanıklarda deriyi yenileyecek deri ekleri kalmamıştır. İyleşme yanık kenarlarından gelişen deri ile oluşur ve rahatsız edecek yara izi gelişir. Kötü yara iyileşmesini önlemek için yanık bölgesine deri nakli yapılabilir. Küçük alanlar pansumanlarla iz bırakarak iyileşirken büyük alanların iyileşmesi çok zaman alır ve bu süre içinde enfeksiyon gelişirse hayati tehlike oluşabilir. Eklem ve boyun bölgesindeki yanılar eklem ve boyun hareketlerinin kısıtlanmasına neden olabilir. Deri nakli iyileşmeyi hızlandırır ve fonksiyon kaybı gelişmesini önler. Deri nakli yapılan alanlarda iz daha az gelişir. Geç dönemde izin azaltılması için deri nakli operasyonları faydalı olabilir.
2. derece ve 3. derece yanıkların tedavisi yanık uzman tarafından yapılmalıdır. Bu tip yanıklar mümkün olduğu kadar kapalı pansumanlar ile takip edilmelidir.
Yanık Alanı
Yanık genişliğinin belirlenmesinde Wallace'sın dokuzlar kuralı kullanılır. Buna göre baş-boyun % 9, Kol % 9, gövde ön yüz % 9, arka yüz % 9, bacak % 18 olarak değerlendirilir.
Baş-boyun % 9
Kollar % 9
Sol bacak % 18
Sağ bacak % 18
Gövde ön % 18
Gövde arka % 18
Genital bölge ve anal bölge arası ( Perine ) % 1
Yanık Tedavisi
Genellikle erişkinlerde % 20, çocuklarda üzeri yanıklar büyük yanıklardır ve hastaneye yatırılarak tedavi edilmelidir. Ancak bu orandan küçük bile olsa yüz, el, ayak ve genital bölgeyi içeren yanıklar da pozisyonları nedeniyle hastaneye yatırılmalarını gerektirir. Küçük yanıklarda (%5’den az) genellikle hastanede tedavi gerekli değil iken elektrik ve kimyasal madde yanıklarında da uygun değerlendirme yapılabilmesi için hastaneye yatışı gereklidir.
Sıcak sıvı ile tamasta ilk olarak ıslanan elbise çıkarılmalı ve yanan bölge ılık su ile yıkanarak deri soğutulmalıdır. Evde yapılabilacek ilk uygulama hidrojel içeren pomatların yara bölgesine sürülmesidir. Hidrojel yanık bölgesini soğutarak yanma hissini azaltır. Oluşabilcek içi su dolu kabarcıklar patlatılmamalıdır. Vakit geçirilmeden yanık tadavisi ile ilgilenen bir uzman tarafından yanığın pansumanı yapılmalıdır
Elektrik yanıklarında elektriğin giriş ve çıkış bölgelerinde deri yanıkları oluşur. Elektriğin doku içerisindeki geçtiği yerlerde de hasara neden olur. Kalp bölgesinden geçtiyse kalbin monitörize edilerek izlenmesi gereklidir. Ritim bozukluğu varsa tedavi gereklidir.
Yanıklı hastada ortam havasındaki duman ve ısıdan dolayı solunum yolu hasarı gelşimiş olabilir. Öncelikle hastanın solunum yolu açılmalı gerekirse oksijen verilmelidir. Gerekli olursa suni solunum cihazına (respiratuar ) bağlanabilir.
Kimysal madde yanıkları çok çeşitli olabilir. Nedene göre asit yanıklarında en az 30 dakika, baz yanıklarında ise 1-2 saat basınçlı olmayan su ile yıkama gereklidir.
Derece yanıkların tedavisi: Derinin en üst tabakasında hasarlanma vardır. Güneş yanıkları bu tarz yanıktır. Derinin soğutulması, topikal anestezik ilaçlar nemlendirci ve yağlı kremler tedavide kullanılabilir. Yanık bölgesindeki deri 1-2 hafta içinde yılan derisi gibi yüzeyel olarak dökülür.
Derce yanıklarda deri üst tabakası tamamen yanmıştır. İyileşme deri alt tabakasındaki yağ bezleri, ter bezleri ve kıl köklerinden hücrelerin çoğalmasıyla oluşur. İyileşmeyi sağlayan deri eklerindeki kayıp miktarına göre 2. derece yanıklar yüzeyel ve derin olarak iki alt sınıfa ayrılır. Yüzeyel 2. Derece yanıkta iz kalmaz ancak derin 2. derece yanık iz bırakarak iyileşir. Yanık bölgesindeki su dolu kabarcıklar korunmaya çalışılmalıdır. Uygun pansumanlar ile takip edilir. İyileşme süresi yüzyel yanıklarda 1 hafta ile 10 gün arasındadır. Derin 2. derece yanıklar ise 2-3 haftada iyileşir.
Derece yanıklarda deriyi yenileyecek deri ekleri kalmamıştır. İyleşme yanık kenarlarından gelişen deri ile oluşur ve rahatsız edecek yara izi gelişir. Kötü yara iyileşmesini önlemek için yanık bölgesine deri nakli yapılabilir. Küçük alanlar pansumanlarla iz bırakarak iyileşirken büyük alanların iyileşmesi çok zaman alır ve bu süre içinde enfeksiyon gelişirse hayati tehlike oluşabilir. Eklem ve boyun bölgesindeki yanılar eklem ve boyun hareketlerinin kısıtlanmasına neden olabilir. Deri nakli iyileşmeyi hızlandırır ve fonksiyon kaybı gelişmesini önler. Deri nakli yapılan alanlarda iz daha az gelişir. Geç dönemde izin azaltılması için deri nakli operasyonları faydalı olabilir.
2. derece ve 3. derece yanıkların tedavisi yanık uzman tarafından yapılmalıdır. Bu tip yanıklar mümkün olduğu kadar kapalı pansumanlar ile takip edilmelidir.
