Tükeniş
İnsanlarla yüz yüze çalışan, işi gereği yoğun taleplere maruz kalan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının eşlik ettiği duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı hissidir.
Tükenmişlik sendromu, hizmet sektörü gibi, insanlarla ilişkinin yoğun olarak yaşandığı işlerde çalışanlarda görülür. Bireyde diğer insanlara, müşterilere karşı öfkeli tutum sıkça görülür. Çalışanda duygusal olarak tükenme, duyarsızlaşma ve iş başarısında düşme görülür. Çoğunlukla iş yerlerinde adil olmayan uygulamalar, iş tanımının belirli olmaması, uzun çalışma süreleri, iş saatleri dışında telefon, e-posta ile işle ilgili durumların devamı, işyerinin çalışma koşulları, çözümcül olmayan yöneticiler, ilerleme fırsatının olmaması, aşırı yoğunluk, sürekli yüksek performans istenmesi, takdir edilmemek tükenmişliğe neden olur.
Tükenmişlik sendromu yavaş ve sinsice başlar. Çoğunlukla yorgunluk, bitkinlik, işe gitmeme baş ağrısı, uyuşukluk, uyku bozuklukları, kas ağrıları gibi fiziksel sorunlara neden olabileceği gibi, engellenmişlik hissi ve sinirlilik, psikolojik incinmeye açıklık, nedeni bilinmeyen huzursuzluk ve tedirginlik duygusu, sabırsızlık, özgüvende azalma, çevreye karşı düşmanlık duygusu, iş ile ilgili ümitsizlik, diğer insanları eleştirme, ilgisizlik, aile içi sorunlarda artış, tatminsizlik, hayata karşı negatif tutumlar geliştirme, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi olumlu duygularda azalma, depresyon, suçluluk hissi ve çaresizlik gibi psikolojik durumlara da neden olabilmektedir.
Tükenmişlik sendromunda oluşan davranış problemleri ise unutkanlık, başarısızlık hissi, konsantrasyon düşüklüğü, çabuk öfkelenme, ani sinir patlamaları, sık gelen ağlama nöbetleri, yalnız kalma isteği, alınganlık ve takdir edilmediğini düşünme, işi yavaşlatma, işten uzaklaşma, işine karşı gittikçe büyüyen hoşnutsuzluk, hizmetin niteliğinde bozulma, hizmet verilen kişilere hatalı müdahaleler ve hizmet verilenlerin şikayet sayılarındaki artış, düşük iş performansı, işe geç gitme ve gitmemeler ve başka iş alanlarına transfer olma isteği gibi davranışlara da sebep olmaktadır.
Yaşanan tükenme duygusu ile eve gelen bireyin eşi, çocukları veya anne-babası kendilerini ihmal edilmiş ve yalnız hissetmekte, bireyin kendileri ile birlikte olmaktan dolayı memnuniyetsizlik yaşadığını düşünmektedirler. Bu nedenle de bireyi suçlamaktadırlar. Zaten yaşadığı tükenmişlikten kaynaklanan suçluluk duygusuna sahip olan birey, ailesi tarafından da bu tarz bir suçlama ile daha ciddi sorunlara itilerek aile içi çatışmaların yaşanmasına, aile fertlerinin birbirlerinden uzaklaşmalarına, boşanma, çocuk ve ebeveynin birbirinden kopmasına neden olmaktadır.
Kişinin kendini koruması için ise kendini iyi tanıyıp ve ihtiyaçlarını belirlemesi, işle ilgili gerçekçi beklenti ve hedefler geliştirmesi, nefes alma ve gevşeme tekniklerini öğrenmesi, rahatlamak için müzik dinlemesi, spor yapması, hobi edinmesi, tatile gitmesi, kendine zaman ayırması, kişinin insan olarak sınırlılıklarını bilmesi ve kabullenmesi, yapması gerekenlerdir.