Tiroidin yerleşimi, yapısı ve işlevi

AÇIKLAMA
Canlı bir organizma, örneğin insan, uyum içinde çalışan organlardan oluşur. Bu elektronik sayfada incelenecek olan organ, bir çok Türkçe kaynakta TİROİD olarak yazılan, ancak Türk Dil Kurumu tarafından TİROİT olarak yazılması öngörülen organdır. Dolayısıyla bu bu sayfada da TİROİT olarak yazılacaktır.

TİROİDİN YERLEŞTİĞİ BÖLGE VE ŞEKLİ

Boyuna önden bakıldığında tiroidin yerleşimi şu şekilde tanımlanabilir;  Alt çene  altında yer alan ve erkelerde daha belirgin bir şekilde görülen ve adem elması adı verilen kıkırdak bir çıkıntının hemen altındaki bölgede bulunur. Diğer bir deyişle tiroit bezi soluk borusunun (trakea) her iki yanında ve kısmen önünde yer alan, kelebek şekline benzeyen bir organdır. Soluk borusunun iki yanına yerleşmiş kısımları sağ ve sol  parça (sağ lob, sol lobveya sağ tiroit, sol tiroit) adını alır. Genellikle bu iki parça  soluk borusunun tam önünde, bant şeklindeki tiroit dokusu ile biribirine bağlanırlar. Bu kısıma ise tiroidin boynu (tiroit istmusu) adı verilir. Tiroit ismi latince kökenli olup savaşlarda kullanılan kalkana benzetildiğinden bu ismi almıştır. Bu bağlamda bazı sözlüklerde kalkanbezi olarak da adlandırılmasına karşın şeklinin daha ziyade bir kelebeği çağrıştırdığı söylenebilir.

Tiroit, yüzeyden derine doğru cilt, cilt altı, boyun zarları ve çeşitli kaslar tarafından örtülüdür. Boyun kaslarının tiroidi örtmesi nedeniyle normal büyüklükteki tiroit, zayıf kişiler hariç elle hissedilemez, Buna karşın büyümüş tiroidin, yutkunma sırasında aşağı yukarı doğru hareket ettiği gözlenebilir.

Yeni doğan bir çocukta yaklaşık 1.5 gram olan tiroidin ağırlığı yavaş yavaş artarak, erişkin bir insanda 20 gram civarınada ulaşır.
 
TİROİDİN KOMŞULARI

Tiroit, boyunda bulunan bir çok önemli yapıların yakın komşusudur. Bu komşulardan özellikle tiroit ameliyatı sırasında özenle korunmaları gerekenlere değinilecektir. Bunlardan ilki ses tellerine giden alt ve üst sinirler, ikincisi ise paratiroit bezleridir.

Sese tellerine giden alt sinirler
Sese tellerine giden üst sinirler
Paratiroit bezleri

Ses tellerine giden alt sinirler (reküren sinirler): Sağda ve solda birer tane olup kabaca sağ ve sol tiroit parçalarının arka kesimine yakın bir şekilde aşağıdan yukarı doğru seyrederek ses tellerine (vokal kord) ulaşırlar. Bunların asıl görevi ses tellerini birbirine yaklaştırmak ve biribirinden uzaklaştırmaktır. Bu hareketler sonucunda sesin çıkması ve soluk alıp verilmesi sağlanır.
Ses tellerine giden üst sinirler: Bu sinirler de sağda ve solda birer tane olup tiroidin üst kesimine yakın bir şekilde seyrederek ses tellerine ulaşırlar ve temel görevleri sesin tizliğini ayarlamaktır.
Paratiroit bezleri 
Tiroidin ikinci önemli komşusu olan paratiroit bezleri, tiroidin arka kesimi ile çok yakın ilişkidedirler. Çoğunlukla ikisi sağ, ikisi sol tarafta olmak üzere toplam 4 tanedir ve her biri yaklaşık bir mercimek tanesi büyüklüğündedir. Paratiroitler, parathormon adı verilen ve vücudun kalsiyum dengesini sağlayan birhormon salgılarlar. 

TİROİDİN TEMEL YAPISI

Tiroit bir organ olduğuna göre farklı özelliklere ve işlevlere sahip olan hücreler içermelidir. Tiroitte en fazla görülen hücre tipi folliküler hücre adı verilen hücrelerdir. Bu hücreler şekil 4A'da görüldüğü gibi özel bir organizasyonla bir araya gelerek bir birim oluştururlar. Bu birimlerin bir araya gelmesi ise tiroidin temel yapısını oluşturur. Bu organizasyon içinde yer alan iki hücre tipi daha vardır. Parafollikül ve Hürthle hücreleri olarak adlandırılan bu hücreler folliküler hücreler arasında az sayıda ve dağınık halde bulunurlar. 

TİROİDİN İŞLEVLERİ

İşlev kelimesinin tıp dilindeki karşılığı fonksiyon kelimesidir. Konu içinde işlev kelimesi yerine bazen görev, bazen de çalışma sözcükleri kullanılacaktır.
Tiroidin ürettiği hormonlar ve diğer yapılar

T3 ve T4 hormonlarının yapısı
T3 ve T4 hormonlarının görevi
Tiroidin yapı ve işlevinin düzenlenmesi
TSH 
TSH ile T3,T4 hormonları arasındaki ilişki

TİROİDİN ÜRETTİĞİ HORMONLAR VE DİĞER YAPILAR

Tiroit bir iç salgı bezi olup temel işlevi, kısaca T3 ve T4 adı verilen hormon üretmesi ve kana salmasıdır. Bu hücrelerde ayrıca kana az miktarda salınan ve tiroglobulin adı verilen bir protein de yapılır. Tiroidin follikül hücrelerinde tiroglobulin üzerinde üretilen T3 ve T4, tiroglobuline bağlı olarak önce tiroitte depo edilir ve gerektiğinde tiroglobulinden ayrılarak kana salınır. Diğer yandan tiroidin parafollikül hücrelerinde kalsitonin adı verilen hormon üretilir ve kana salınır. Ancak tiroidin işlevi dendiğinde temel olarak T3 ve T4 hormonlarının üretimi ve kana salınması anlaşılır. T3 ve T4'ün büyük kısmı kanda proteinlere bağlı olarak taşınırken az bir kısımı ise serbest halde dolaşır ve bunlara serbest T3 (sT3 yada FT3), serbest T4 (sT4 yada FT4) adı verilir.

Tiroit gibi hormon üreten organlar (endokrin organ) ile ilgilenen tıp dalları endokrinoloji ve endokrin cerrahisi olarak adlandırılır.

T3 VE T4 hormonlarının yapısı: Tiroit tarafından üretilen T3 ve T4 hormonları da bir tür protein olup temel yapısında tirozin adı verilen bir aminoasit bulunur. Başta TSH olmak üzere bir çok faktörün etkisi ve oldukça karmaşık işlemler sonucunda tirozine 3 tane iyot eklenerek T3, 4 tane iyot eklenerek T4 hormonu üretilmiş olur.

T3 ve T4 hormonlarının görevi: Tiroitte üretilen ve kana salınan T3 ve T4 hormonları hemen tüm vücut hücrelerine ulaşırlar ve bu hücrelerde metabolizma adı verilen olayları düzenlerler. Böylece büyüme dahil vücutta bir çok işlevin sağlıklı bir şekilde yürümesi sağlanır. Dolayısıyla bu hormanların kan düzeyi normalden düşük veya yüksek olduğunda tiroidin işlevsel bozuklukları olarak adlandırılan metabolizma bozuklukları ortaya çıkabilir.

Tiroidin yapı ve işlevinin düzenlenmesi

Organların gerek işlevi gerekse yapısının korunabilmesi için bir çok faktör devreye girer. Tiroit için temel faktor kısaca TSH olarak yazılan tiroit uyarıcı hormon adı verilen bir hormondur. Tiroit üzerinde etkili olabilen diğer faktörler oldukça karmaşık olup bu konuda değinilmeyecektir.

TSH: beyinin özel bir bölgesinde (hipofiz; pitüiter) üretilir ve kana salınarak tiroit hücrelerine ulaşır. TSH, tiroidi uyaran bir hormon olup bir yandan T3 ve T4 hormonlarının üretilmesini ve salgılanmasını kontrol ederken diğer yandan tiroit hücrelerinin çoğalmasını ve büyümesini sağlayan sinyaller taşır.

TSH ile T3,T4 hormonları arasındaki ilişki: TSH ile T3 ve T4 arasında özel bir ilişki vardır. Buna göre kanda T3, T4 yükseldiğinde beyine giden sinyaller TSH üretimini azaltır. TSH azalınca  tiroitte T3, T4 üretiimi azalır ve kana daha az hormon salınarak artmış olan kan hormon düzeyi normale döndürülmeye çalışılır. Tersi durumda; kanda T3, T4 azalınca bu sefer beyine giden sinyaller TSH üretimini arttırır. Artan TSH, hem tiroidin büyümesine hemde tiroitte hormon üretiminin artmasına yol açarak kana fazla hormon geçmesine ve düşük olan kan hormon düzeyinin normale dönmesine olanak sağlar. Değinilen bu ilişki çeşitli nedenlerle aksayabilir ve sonuçta tiroidin işlevsel bozuklukları ve /veya guatr ortaya çıkabilir