Tüm şekerler mi zararlı? Esmer şeker sanıldığı kadar yararlı mı? Esmer şeker alırken nelere dikkat etmeli? Tatlı gıdalar yaparken (kek, reçel, limonata, puding vs.) tatlandırmak için alternatifler neler olabilir?
Biz şekerleri 2 sınıfta değerlendiririz. Birincisi basit şekerler yani çay şekeri, bal, reçel, pekmez, şekerlemeler, meyveler, gibi kan şekerini hızlı yükselten genellikle de besleyici değeri daha düşük olan gruptur. İkinci grup ise ekmek, pilav, makarna, kurubaklagiller, sebzeler ve tüm tahıl ürünlerinin olduğu kompleks şekerler veya karbonhidratlardır. Esmer şeker, rafine olan beyaz şekerin ön işlemlerden geçirilmiş ve saf hale getirilmiş bir miktar şeker kamışı melasıyla karıştırılması yoluyla elde edilen şekerdir. Ancak esmer şekerde aynen beyaz şekerde olduğu gibi basit şekerdir. Esmerleştirme işlemi şeker rafine edildikten sonra yapıldığı için esmer şekere daha az işlem görmüş , daha doğal demek doğru değildir. Ancak besin değeri rafine şekere oranla daha zengin, tadı hafif karamelizedir. Kalori anlamında beyaz şekerden hiçbir farkı yoktur. Esmer şeker nem tutma kapasitesi daha yüksek olduğundan topaklanma riski de yüksektir. Aldığınız esmer şekerin, bilindik markaların ürünleri olmasına ve gıda standartlarınca onaylanmış olmasına dikkat edin.
Beyaz şeker hiç mi kullanmamalıyız? Kullanacaksak günlük ne kadarla sınırlamalı? (Meltem Çelen Sezer)
Gün içerisinde yediğimiz yiyeceklerin içinde karbonhidratlardan gelen şeker zaten vardır. Bu nedenle ekstra rafine şeker almamıza gerek yoktur. Rafine şeker sağlık için yararlı değildir ve diyette bulunmasına da gerek yoktur. Boş enerji kaynağıdır ve herhangi bir besin değeri de yoktur. Bu nedenle diyette olabildiğince az kullanmakta fayda vardır. Herhangi bir sağlık problemi olmayan ve kilo problemi yaşamayan çocuklarda sık aralıklarla olmamak koşuluyla daha çok sütlü tatlılar ve keklerin içerisinde verilmeli ve bunun dışında şekerlemelerden uzak durmaları sağlanmalıdır.
Oğlum 1.5 yaşında ve ben ona haftada bir kek yapıyorum (beyaz şekerle) çok severek yiyor. Beyaz şeker için zararlı diyorlar acaba alternatif kullanmalı mıyım yoksa sınırlı ölçüde şeker kullanmak olumsuz yönde etkilemez mi? (Meltem Mecit Çil)
Çocuklarda kilo problemi yoksa 1 yaşından sonra şekerli gıdalar belirli miktarlarda tüketebilirler. Önemli olan tükettiği şekerin miktarı ve sıklığıdır. Siz çocuğunuza her gün şekerli gıdalar vermiyorsanız ara sıra yapacağınız kek, sütlü tatlı gibi şekerli gıdaları çocuğunuza verebilirsiniz. Ancak tabii ki basit şeker dediğimiz sofra şekerinin boş enerji kaynağı olduğunu hiçbir besin değerinin olmadığını unutmayın.
Çocuğumun günlük bol miktarda meyve yemesi ne ölçüde zararlı ya da faydalıdır? Sonuç olarak meyvelerde de basit şeker var. (Meltem Mecit Çil)
Meyvelerin içersinde fruktoz dediğimiz meyve şekeri vardır. Çocukların sağlıklı beslenme planları içerisinde günlük 3-4 porsiyon meyve yemeleri normaldir. Fakat meyvenin de fazlası kilo aldırabilir. Vücudumuza fazla aldığımız her besin vücutta harcanıp enerjiye dönüşemezse yağa dönüştüp depolanır. Meyvelerinde fazlası yağ olarak depolanır. Bu nedenle çocuklara ihtiyaçtan fazla meyve verilmemelidir. Özellikle kilo problemi olan çocuklarda meyve porsiyonları biraz daha azaltılabilir. Glisemik indeksi yüksek olan muz, üzüm, kavun, karpuz gibi meyveler bir öğünde yenilmişse diğer öğünde glisemik indeksi düşük olan diğer meyveler tercih edilmelidir.
Şeker zehir mi? Çocuklarda şekerden tamamen vazgeçmeli mi? Ölçü ne olmalı? Alternatifi var mı? (Büşra Arslan)
Şeker için zehir tabirini kullanmak acımasız ve yanlış olur. Doğada hiçbir besin zehir değildir. Ancak yapılan araştırmalar basit şekerlerin ki bunlar çay şekeri, şekerlemeler, şekerli içecekler gibi kana hızlı karışan şekerler, kanser hücrelerini arttırdığı bir başka değişle de vücudun kanserle savaşma direncini azalttığı bildirilmektedir. Ayrıca basit şekerler çocuklarda diş çürüklerine, yağ kitlesinde artış ile kilo problemine, diyabete yatkınlığa davetiye çıkartabilirler. Bu nedenledir ki içerisinde vitamin, mineral, protein gibi vücut için yararlı alınması gereken besin öğelerini içermeyen şeker yerine meyve ve sebzeleri, kompleks karbonhidrat bir başka değişle kompleks şeker grubundan ise ekmek, pilav, makarna gibi sağlıklı ve doyurucu alternatifleri tercih ettirmeliyiz.
Şeker yerine kullanabileceğimiz ürünler neler… Kekte pekmez ve bal… Peki sütlü tatlılarda? (Şule İpek)
Meyveler içerdikleri şeker nedeniyle tatlıları ve pastaları tatlandırabileceğiniz faydalı besin grubudur. Özellikle keklerde kuru meyveler veya pekmez sıklıkla kullanabileceğiniz besinlerdir. Hurma da tatlılarda kullanabileceğiniz bir başka tatlandırıcı meyvedir. Haşlayıp suyunu ve posasını kullanabileceğiniz hurma besin değeri açısından da çok zengindir. Sütlü tatlılarda koyduğunuz şeker miktarını azaltmak şerbetli tatlılar yerine meyveli tatlıları kendi meyve şekeri ile yapmak alabileceğiniz basit ama etkili önlemlerdir. Ayrıca tatlı yedikten sonra çocuklara mutlaka dişlerini fırçalamaları gerektiğini öğretmek de gerekmektedir.
Oğlum 1 yaşında bazen şekerli şeyler yiyor bizden gördüğü için istiyor. Beslenmesinde şekere yer vermeli miyim ? (Emir Şerife)
Çocuklar doğdukları anda şekerin tadını bilmezler. Ancak zaman içerisinde beslenmesinde şeker ve şekerli gıdalara yer verirseniz şekerli tadı öğrenirler ve genellikle de severler. Şekerli tat çoğu çocuk için diğer tatlardan daha baskın ve daha caziptir. Bu yüzden şekerin tadını alan çocuk artık şekerli ürünleri sizden daha çok istemeye başlayacaktır. Bu nedenle çocuğunuzu şekerli gıdalar ve içeceklerle ne kadar geç tanıştırırsanız o kadar sağlıklı olacaktır. Şekerin yerine meyve sebze tüketimi özendirilmelidir.
Çocuklarımıza hiç şekersiz bir dünya sunmak imkansız maalesef. Peki kaç yaşında verebiliriz ve miktarı ne olmalı? Esmer şeker masum mu? (Hümeyra M.)
1 yaşından sonra önce şekerli gıda olarak sadece pekmezi çocukların beslenmesine ekleyebiliriz. 1 yaşından sonra ise şekerli gıdaları beslenmesine azar azar ve sık aralıklarla olmamak şartıyla ekleyebilirsiniz. Ancak şu unutulmalıdır ki çocuklar şekerli gıdalarla ne kadar geç tanışırlarda ileriki yaşlarda şekerin getirebileceği sağlık problemleriyle de o kadar geç tanışırlar. Bir besinin yararlı mı zararlı mı olduğunu belirleyen aslında o besinini miktarı ve tüketme sıklığıdır. Bu yüzden uzman olarak benim tavsiyen 3 yaşına kadar şekerli gıdalardan çocukları olabildiğince uzak tutmak çok zorlanılan durumlarda ise mutlaka bir sınır koymak yapılabilecek en doğru davranıştır. Şeker herhangi bir besin ögesi barındırmadığından ve boş enerji kaynağı olduğundan tüketimiyle ilgili belirli bir miktar olmamakla birlikte ne kadar az o kadar sağlıklı prensibini benimseyebilirsiniz. Esmer şeker de aynen beyaz rafine şeker gibi basit şekerdir ve kalori olarak hiçbir farkı yoktur.
Kaç aylıktan sonra normal şekerle evde yapılan bir sütlü tatlı o kadar da kötü değildir? (Zeynep G.)
Çocukları 1 yaşına kadar kesinlikle şekerle tanıştırmak hatalıdır. Ancak 1 yaşından sonra azar azar beslenmesine şeker yerine meyveler ile yapılmış sütlü tatlılar eklenebilir.
Şekerin çocuk gelişimindeki olumsuz etkilerini nelerdir? Çocuk beslenmesinde ne kadar ve ne şekilde yer almalıdır? (Z.Ö)
Sofra şekeri veya çay şekeri diye adlandırabileceğimiz basit şeker hayatın her safhasında fazla miktarda alınmasını istemediğimiz bir enerji kaynağı. Tabii çocukluk dönemi bu konuda daha da hassas olmamız gereken bir dönem. Çünkü şeker başta kilo problemiyle birlikte birçok hastalığa da davetiye çıkartabiliyor. Obezite, şeker hastalığı, karaciğer yağlanması, kalp damar hastalığı şeker ve ürünlerinin fazla miktarlarda tüketimi sonucu neden olabileceği bazı hastalıklar. Bunlardan beki de çağımızın en büyük hastalığı obezite çocukluk yaşlarda oluşmaya başlamaktadır. Çocuklarda ise obezitenin en büyük nedeni şekerli gıdalar ve fast food besin tüketimidir. Yetişkinlik döneminde kilo alımında vücuttaki yağ hücrelerinin hacmi büyürken, çocukluk çağı obezitesinde ise hem hücrelerin hacmi büyür hem de bu yağ hücrelerin sayısı artar. Bu demek oluyor ki çocuklukta obezite öyküsü olan bir birey yetişkinlikte de obezite eğilimi fazla olan kişi olacaktır. Bu nedenle çocuk beslenmesinde şeker, basit şekerler olarak değil kompleks şekerler olarak daha çok yer almalıdır. Kompleks karbonhidratlardan kastedilen ekmek, pilav, makarna, gibi karbonhidrat içeren ancak tatlı tadı almadığımız gıdalardır. Ve bu kompleks karbonhidratlar vücudumuz için gerekli bir çok besin öğesince de zengindir oysa basit şekerlerde bu durum tam tersidir.
Bal için neler söylemek istersiniz. İçindeki şeker oranının rafine şekere eş değer olduğu söyleniyor… Gerçek, kaliteli bala ulaşabilmek de bu zamanda zor. Gerçek bal nasıl anlaşılır ve kullanım şekillerinden bahsedebilir misiniz. (Z.Ö)
Bal basit karbonhidrat kaynağıdır ve bu nedene rafine şekerle benzer tutulması muhtemeldir. Bal aynı şekerde olduğu gibi kana direkt olarak geçerek kan şekerini yükseltir. Baldan gelen enerji eğer vücut tarafından kullanılamaz bir diğer değişle yakılamazsa yağ olarak depolanır ve kilo almaya neden olur. Ayrıca fazla miktarda şeker ve bal gibi basit karbonhidratlı besinler tüketildiğinde pankreas fazla insülin salgılamak durumunda kalır ve bu da bir süre sonra pankreasta yorulma ile insülin direnci gelişmesine neden olabilir ve şeker hastalığına davetiye çıkartabilir.
Bal alırken kaynağını bildiğiniz ve doğal olduğuna güvendiğiniz bal seçmeye özen gösterin. Doğal ballarda da tat, renk, koku farklılıkları olabilmektedir. Bu balın toplandığı kaynağa ve yöreye göre değişen farklılıklardır. Piyasada şeker ihtiva eden yapay ballar mevcuttur. Bu nedenle bal alırken tadına bakmak önemlidir. Tadına baktığınız bal glikoz ile üretilmiş suni bir bal ise tadı daha geniz yakıcıdır ve suni bir şeker tadı mevcuttur, bu balları almamanızı öneririm.
Tabi pekmezden de bahsetmeden olmaz. Yine aynı şeyi sormak istiyorum. Pekmezin katkısız olduğunu anlamanın bir yolu var mı? Pekmezi tek başına sunarak çocuklara kabul ettirmek zor, sizin sunum önerileriniz neler olurdu? (Z.Ö)
Bebeklerde pekmez 6. Aydan sonra ek besine geçiş süresinde başlayabileceğimiz bir besindir. Yüksek miktarda demir, kalsiyum ve potasyum içermesi nedeniyle de bal ve şekerden daha ayrı bir yerdedir. Ancak unutulmamalıdır ki pekmez de basit karbonhidrat kaynağıdır ve daha önce basit şekerler hakkında belirttiğim tüm durumlar pekmez için de geçerlidir. Ancak pekmez zengin demir içeriğe ile büyüme gelişme çağındaki çocukların beslenmesinde 1-2 tatlı kaşığı olmak koşuluyla bulunabilir. Pekmez, C vitamini kaynağı taze meyve sularıyla ve kahvaltılarda yumurta ile birlikte çocuklara verilebilir. Meyve suyunun içine koymak iyi bir çözüm gibi görülebilmekle birlikte kilo problemi veya şeker hastalığına yatkınlığı olan çocuklarda bu kullanımı tercih edilmemelidir. Ayrıca keklerin içerisinde şeker yerine tat vermek amacıyla da kullanabiliriz.
Bal ve pekmez kek, kurabiye, sütlü tatlılarda yani pişen her türlü besinde şeker yerine kullanılabilirler mi? Isıya maruz kaldıklarında faydalarından çok şey kaybettiklerini hatta zararlı bile olabildiklerini okuyoruz. (Z.Ö)
Pekmez ve balın sıcak içeceklerle karıştırılması ve ısıya maruz bırakılması durumunda besin değeri azalmaktadır ve akrilamid dediğimiz kimyasallar oluşmaktadır. Akrilamid’in vücutta oluşturduğu hasar konusunda günümüzde çalışmalar devam etmektedir ve net bir bilgi mevcut değildir. Ancak uzun süreler akrilamid içeren gıdalara maruz kalınırsa insan sağlığı için risk oluşturabileceği söylenebilir. Bu nedenle balı sütle veya bitki çaylarıyla karıştırmak istediğinizde bu içeceklerin ılınmış olmasına özen gösterin. Pekmez ise sürekli olmamak koşuluyla tatlılarda kullanılabilir.
Şekere alternatif olarak bitkisel tatlandırıcılar çok talep gördü. Ancak ben bunları tariflerde şeker yerine kullanmak için tam olarak ikna olmuş değilim… Çocuk tariflerinde bu iki ürün kullanılabilir mi? Alerjik reaksiyonlar olabilir mi? (Z.Ö)
İdeal kilonun korunması ve kilo verme programlarında toplam kalorinin azaltılması önemlidir. Bunun içinde özellikle basit karbonhidratlardan gelen enerjiyi kısıtlarız. Tabii bunu yaparken de tatlılar baş düşmanımız olur. Bu durumda ilk akla gelen bitkisel tatlandırıcılar, kolayca imdadımıza yetişebilir. Çocuklarda kullanılmasında herhangi bir sakıncası olmayan bitkisel tatlandırıcılar(özellikle stevya ekstrelerinden yapılmış olanlar) şekere alternatif olabilir.
Son olarak çocuk beslenmesinde şeker kullanımı ile ilgili annelere neler önermek istersiniz?
Tüm bu konuştuklarımızdan da yola çıkarak şekerle daha önceden tanışmış olan çocuklar için miktarının azaltılması ve sağlıklı şeker kaynaklarını meyve gibi kullanmalarını tavsiye ederim. Şekerle tanışmamış çocuklar için ise ne kadar geç şekerli gıdaları tadarlarsa o kadar kazanç sağlayacaktır. Özellikle çağımızın hastalığı obezitenin başta şeker ve şekerli gıdalar nedeniyle artış gösterdiği ve besin sanayi geliştikçe şekerli ürünler hep hayatımızda olacağını da düşünülürse sağlıklı seçenekler ile besin hazırlamak hastalık riskini de en aza indirecektir. Unutulmamalıdır ki hiçbir besin zehir değildir, besinin yararını da zararını da belirleyen tüketim sıklığı ve miktarıdır.
