Şant Nedir ve Neden Gereklidir?
Şantlar, beyin omurilik sıvısının (BOS) fazla olduğu durumlarda bu sıvının beyin dışına yönlendirilmesi için kullanılan tıbbi cihazlardır. Beyin omurilik sıvısının birikmesi hidrosefali gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Şantlar, bu sıvıyı beyin boşluklarından (ventriküller) vücudun başka bir bölgesine yönlendirerek basıncı azaltır ve hidrosefalinin semptomlarını kontrol altında tutar.
Ventriküloperitoneal Şant (VP Şant)
Ventriküloperitoneal şant en yaygın kullanılan şant tipidir. Bu şant, beyin ventriküllerinden periton boşluğuna (karın boşluğu) beyin omurilik sıvısını (BOS) yönlendirir. Burada, sıvı vücut tarafından emilir. VP şant, genellikle çocuklarda ve yetişkinlerde hidrosefali tedavisinde tercih edilir.
- Nasıl Takılır? VP şant, beyin ventriküllerine yerleştirilen ince bir kateter ve bu kateterin karın boşluğuna bağlandığı bir tüp sistemi ile çalışır. Cerrahi müdahale ile yerleştirilir ve cilt altına yerleştirilen bir valf (pompa) ile BOS akışı kontrol edilir.
- Komplikasyonları: Enfeksiyon, şantın tıkanması veya mekanik arızalar en sık karşılaşılan komplikasyonlardır. Şantın doğru çalışmaması durumunda hidrosefali belirtileri geri dönebilir.
- Çalıştığı Nasıl Anlaşılır? Hastanın hidrosefali semptomlarının düzelmesi, şantın çalıştığının en iyi göstergesidir. Ayrıca, doktor kontrollerinde şantın fonksiyonları değerlendirilir.
- Nasıl Ayarlanır? Ayarlanabilir VP şantlarda, basınç ayarları dışarıdan manyetik bir cihaz ile değiştirilebilir. Bu, şantın basınç seviyesini hastanın ihtiyaçlarına göre ayarlamayı sağlar.
- BOS Nasıl Alınır? Şantın karın boşluğuna yerleştirilen ucundan sıvı alınabilir, ancak bu işlem yalnızca doktor tarafından yapılmalıdır.
Ventriküloatrial Şant (VA Şant)
Ventriküloatrial şant, beyin ventriküllerinden alınan BOS'un, kalbe (atriuma) yönlendirildiği bir şant türüdür. Bu şant tipi, özellikle periton boşluğunda problem yaşayan hastalarda kullanılır.
- Nasıl Takılır? VA şant, beyin ventriküllerine yerleştirilen bir kateter ve bu kateterin sağ atriuma (kalbin bir bölümü) yerleştirilen bir sistemden oluşur. Cerrahi işlemle yerleştirilir.
- Komplikasyonları: Kalp kapakçığı enfeksiyonları, kan pıhtılaşması,kalp ritim bozuklukları ve böbrek enfeksiyonları olası komplikasyonlar arasındadır.
- Çalıştığı Nasıl Anlaşılır? VA şantın işlevselliği, hidrosefali semptomlarının kontrol edilmesi ve kalp işlevlerinin normal şekilde çalışması ile izlenir.
- Nasıl Ayarlanır? Ayarlanabilir valfli VA şantlarda, basınç seviyeleri dışarıdan ayarlanabilir.
- BOS Nasıl Alınır? Bu şant tipinde BOS almak için genellikle rezervuar (pompanın parçası) üzerinden işlem yapılır.
Ventriküloplevral Şant
Ventriküloplevral şant ise BOS'u beyin ventriküllerinden plevral boşluğa (akciğer zarları arasındaki boşluk) yönlendirir. Bu şant, genellikle periton boşluğu ve atriyumda sorun yaşayan hastalarda tercih edilir.
- Nasıl Takılır? Şant, beyin ventriküllerine yerleştirilen bir kateter ve bu kateterin plevral boşluğa bağlandığı bir tüp sistemi ile çalışır. Cerrahi işlem gerektirir.
- Komplikasyonları: Plevral efüzyon (akciğer zarları arasında sıvı birikmesi), enfeksiyon ve plevral boşluğun aşırı doldurulması gibi komplikasyonlar görülebilir.
- Çalıştığı Nasıl Anlaşılır? Akciğer fonksiyonlarının düzenli olması ve hidrosefali semptomlarının kontrol edilmesi, şantın çalıştığını gösterir.
- Nasıl Ayarlanır? Ayarlanabilir ventriküloplevral şantlar, dışarıdan basınç ayarı yapılabilen valf sistemlerine sahiptir.
- BOS Nasıl Alınır? BOS, ventrikül kısmından veya plevral boşluktan alınabilir, ancak bu işlemler uzman hekimler tarafından yapılmalıdır.
Siringosubaraknoid Şant
Siringosubaraknoid şant, genellikle siringomyeli gibi omurilik içi sıvı birikimlerinin tedavisinde kullanılır. Bu şant, omurilik içindeki sıvıyı subaraknoid boşluğa yönlendirir.
- Nasıl Takılır? Şant, cerrahi işlemle omuriliğe yerleştirilir ve sıvıyı subaraknoid boşluğa boşaltacak şekilde ayarlanır.
- Komplikasyonları: Şant tıkanması, enfeksiyon ve omurilik hasarı gibi komplikasyonlar görülebilir.
- Çalıştığı Nasıl Anlaşılır? Siringomyeli semptomlarının hafiflemesi şantın çalıştığını gösterir.
- Nasıl Ayarlanır? Sabit basınçlı şantlar genellikle ayarlanamaz, ancak yeni nesil ayarlanabilir şantlar da kullanılabilir.
- BOS Nasıl Alınır? Şantın takıldığı omurilik bölgesinden sıvı alınabilir, bu işlem yalnızca uzmanlar tarafından yapılmalıdır.
Lumboperitoneal Şant
Lumboperitoneal şant, bel bölgesinden alınan beyin omurilik sıvısının karın boşluğuna yönlendirilmesi için kullanılır. Bu şant tipi genellikle normal basınçlı hidrosefali veya beyin omurilik sıvısı basıncının artığı durumlarda kullanılır.
- Nasıl Takılır? Şant, bel bölgesinden (lomber) yerleştirilen bir kateter ve bu kateterin karın boşluğuna bağlandığı bir tüp sistemi ile çalışır.
- Komplikasyonları: Enfeksiyon, şant tıkanması, baş ağrısı ve düşük BOS basıncı gibi komplikasyonlar olabilir.
- Çalıştığı Nasıl Anlaşılır? Semptomların düzelmesi, şantın doğru çalıştığını gösterir.
- Nasıl Ayarlanır? Ayarlanabilir lumboperitoneal şantlar, dışarıdan manyetik bir cihaz ile basınç ayarı yapılabilir.
- BOS Nasıl Alınır? Lumbal bölgeden BOS alınabilir, ancak bu işlem bir doktor tarafından yapılmalıdır.
Şant Tiplerine Göre Ayarlanabilir ve Sabit Basınçlı Şantlar
Şantlar, basınç seviyelerinin ayarlanabilir olup olmamasına göre iki ana kategoriye ayrılır:
- Ayarlanabilir Şantlar: Dışarıdan manyetik bir cihaz ile şantın basınç seviyesi değiştirilebilir. Bu, şantın basıncını hastanın ihtiyaçlarına göre ayarlamayı sağlar. Bu tür şantlar, farklı hastalar için daha esnek bir çözüm sunar.
- Sabit Basınçlı Şantlar: Bu şantlar, belirli bir basınçta çalışacak şekilde tasarlanmıştır ve basınç seviyesi değiştirilemez. Sabit basınçlı şantlar genellikle daha basit durumlarda tercih edilir.
Şant Tipleri ve Yerleştirme Teknikleri
Şantlar, yerleştirildikleri bölgeye ve uygulama yöntemlerine göre de sınıflandırılır:
- Düz Tabanlı Şantlar: Bu şantlar, ventriküllere düz tabanlı olarak yerleştirilir ve genellikle minimal invaziv cerrahi ile uygulanır.
- Burr Hole Tipi Şantlar: Burr hole tipi şantlar, kafatasında küçük bir delik (burr hole) açılarak ventriküllere yerleştirilir. Bu yöntem, şantın yerleştirilmesi için en yaygın kullanılan cerrahi tekniklerden biridir.
Şant Markalarının Birbirine Üstünlükleri
Şant markaları, teknolojik yenilikler, valf mekanizmaları ve malzeme kalitesi açısından birbirine bazı üstünlükler sağlayabilir. Örneğin, bazı markalar daha hassas basınç ayarlama özelliklerine sahip olabilirken, diğerleri enfeksiyon riskini azaltan antibakteriyel kaplamalar sunabilir. Ancak, bu tür teknik özellikler markalar arasında değişiklik gösterdiği için şant seçiminde doktorun tecrübesi ve hastanın ihtiyaçları belirleyici faktörler olmalıdır.
Hangi Hastada Hangi Şant Tercih Edilir?
Şant seçimi, hastanın klinik durumuna, yaşı, sağlık durumu ve hidrosefali tipine bağlı olarak yapılır. Örneğin, periton boşluğunda problem yaşayan hastalarda ventriküloatrial şant tercih edilebilirken, çocuklarda genellikle ventriküloperitoneal şantlar tercih edilir. Ayrıca, beyin omurilik sıvısı basıncının dinamik olarak izlenmesi gereken hastalarda ayarlanabilir şantlar tercih edilebilir.
Şantların Komplikasyonları Nelerdir?
Şantlar, hayat kurtarıcı cihazlar olsa da bazı komplikasyonlar riski taşır:
- Enfeksiyon: Şant yerleştirildikten sonra enfeksiyon riski vardır. Bu durum, ciltte kızarıklık, ateş, baş ağrısı ve nörolojik belirtilerle kendini gösterebilir.
- Tıkanma: Şantın tıkanması, sıvının düzgün akışını engelleyebilir ve hidrosefali semptomlarının geri dönmesine neden olabilir.
- Mekanik Arıza: Şant sistemi mekanik bir arıza yaşayabilir, bu da şantın işlevini yitirmesine neden olabilir.
- Aşırı Drenaj: Şantın çok fazla BOS boşaltması, baş ağrısı, mide bulantısı ve diğer komplikasyonlara yol açabilir.
Şant Çalışmadığında Ne Yapılır?
Şantın çalışmadığını düşündüren belirtiler ortaya çıkarsa (örneğin, hidrosefali semptomlarının geri dönmesi, baş ağrısı, bulantı, bilinç değişiklikleri), hastanın derhal doktora başvurması gerekir. Şantın fonksiyonları, nörolojik değerlendirmeler ve görüntüleme yöntemleri ile kontrol edilir. Gerekirse, şantın revize edilmesi veya değiştirilmesi gerekebilir.
Şantın Ayarlanması ve BOS Alınması
Ayarlanabilir şantlarda, basınç seviyesi dışarıdan manyetik bir cihaz ile değiştirilebilir. Bu ayarlamalar, hastanın durumuna göre yapılır ve şantın optimum performans göstermesi sağlanır.
BOS almak gerektiğinde, şantın uç kısmından veya bir iğneyle rezervuar içerisinden sıvı örneği alınabilir. Bu işlemler, şantın düzgün çalışıp çalışmadığını değerlendirmek ve enfeksiyon olup olmadığını kontrol etmek için yapılır.
Şantlar, hidrosefali ve diğer BOS drenaj sorunları için hayati öneme sahip tıbbi cihazlardır. Her şant tipi, farklı durumlar ve hastalar için özel olarak tasarlanmış özellikler sunar. Şant seçimi, hastanın klinik durumuna göre yapılmalı ve takibinde olası komplikasyonlar dikkatle izlenmelidir. Ameliyat sonrası dönemde şantın doğru çalışıp çalışmadığını izlemek, hastanın sağlığını korumak için kritik öneme sahiptir.
