Bir ilacın tedavi değeri fayda/zarar oranı ile ölçülür. Bu oranın düşük olduğu ilaçlar konusunda çok dikkatli olmak zorundayız. Kullandığımız ilaçların bazen oluşturdukları advers etkileri (zararlı yan etkileri) terapötik (tedavi edici) etkilerinden daha önemli olabilmektedir. Yan etkiler konusunda yapılan araştırmalar ilaç geliştirme süresinde başlar, klinik uygulamaya geçildiğinde ve sonrasında devam eder. İlaçlar, bu araştırmalardan elde edilen verilere göre fayda/zarar oranı göz önüne alınarak reçete edilir.
Örneğin ülser, gastrit vs nedeniyle sıklıkla kullanılan proton pompa inhibitörleri doktor tarafından iki hafta süreyle kullanılmak üzere reçete edilir. Reflü hastalığı olanların ise bu ilaçları sürekli almaları tavsiye edilir. Proton pompa inhibitörlerinin (PPİ) kısa süre kullanımları güvenli görülmekle beraber uzun süre kullanımları konusunda tartışmalar sürmektedir. Son araştırmalar kronik (sürekli) kullanılan PPİ’lerinin olası Alzheimer hastalığı, kalp ve böbrek sorunlarıyla bağlantılı olabileceklerini göstermektedir.
PPİ’leri, hidrojen iyonlarını veya protonları dışarı pompalayan, midenin iç çeperinde lokalize, hücresel pompaların birçoğunu kapatarak midede asidi azaltmakta ve böylece özofagusa geri akış sağlamaktadır. Kapanma kalıcıdır, ancak hücresel pompalar yenilendikleri için bu ilaçlar tedavi edici (iyileştirici) değil semptomları (şikayetleri) azaltıcı etki gösterirler. Mide asidindeki azalma diğer taraftan B12 gibi çeşitli vitaminlerin ve minerallerin yetersiz emilimine ve buna bağlı hastalıklara ve kemik kaybına neden olur. B12 vitaminindeki azalmanın beynin hasara karşı daha savunmasız kalmasına bağlı olarak Alzheimer hastalığı ve demans riskini arttığı ileri sürülmektedir. Son bulgular ise, kronik PPİ kullanan hastalarda, mide asidinden bağımsız olarak, Alzheimer'in belirtisi olan beta-amiloid proteinlerinin üretiminin ve demans riskinin (% 44 oranında) arttığını göstermektedir. Benzer şekilde, PPİ kullanan kişilerde böbrek hastalığı, genel popülasyona göre iki kat fazla görülmektedir. Dahası her gün çift doz PPİ kullananlarda risk oranı tek doz kullananlara göre daha yüksektir.
Hücresel düzeyde yapılan çalışmalar PPİ’lerinin midedeki hücrelerin yanı sıra bazı kan damarları hücrelerinin de asit içeriğini etkilediğini göstermektedir. Vücutta bulunan birçok hücrede olduğu gibi, kan damarı duvarlarındaki hücreler, anormal veya hasar görmüş proteinlerden kurtulmak ve hücre dışına atmak için asit üretirler. Eğer hücrenin asit seviyesi çok düşük olursa bu mikroskobik hasarlı parçacıklar hücre içinde birikmeye başlar ve hücre düzgün çalışamaz. Protein kalıntılarının birikimi oksidatif stresin, endotelyal disfonksiyonun ve yaşlanmanın artmasına neden olur. Bu nedenle PPİ'lerinin uzun süreli kullanımının, beyinde ve böbreklerde olduğu gibi, kan damarı bulunulan her yerde sorun oluşturabileceği ileri sürülmektedir. Tüm bu veriler bize PPİ’lerinin, kardiyovasküler morbidite (hastalık oranı) ve mortalite (ölüm oranı), böbrek yetmezliği ve demans vs riskinde artışa neden olabileceklerini göstermektedir.
Birçok doktor, potansiyel yan etkilerin olduğu raporların, ilaçlara gerçekten ihtiyacı olan hastaları korkutacağından endişe etmektedir. Ancak günümüzde milyonlarca insan tarafından, reflü, ülser, gastrit vs dışında test edilmemiş ve onaylanmamış endikasyonlarda ve sürelerde kullanılan PPİ’ler konusunda, doktorların karar vermeden önce yeni bulguları gözden geçirmeleri yerinde olacaktır.
Kaynaklar
Ghebremariam YT, LePendu P, Lee JC, Erlanson DA, Slaviero A, Shah NH, et al. Unexpected effect of proton pump inhibitors: elevation of the cardiovascular risk factor asymmetric dimethylarginine. Circulation 2013; 128:845–53.
Gomm W, von Holt K, Thomé F, et al. Association of proton pump inhibitors with risk of dementia: a pharmacoepidemiological claims data analysis. JAMA Neurol. 2016;73(4):410-416.
Lazarus B, Chen Y, Wilson FP, Sang Y, Chang AR, Coresh J, et al. Proton pump inhibitor use and the risk of chronic kidney disease. JAMA Intern Med 2016; 176:238–46
Yepuri G, Sukhovershin R, Nazari-Shafti TZ, Petrascheck M, Ghebre YT, Cooke JP. Proton Pump Inhibitors Accelerate Endothelial Senescence. Circ Res. 2016;118:e36-e42.
