Ortopedik Yaralanmalarda İlk Yardım
İlk yardımın Tanımı: Yaralanmaya uğrayan kişiye eldeki olanaklarla kazanın olduğu yerde veya hastaneye getirilinceye kadar yapılan hayat kurtarıcı girişimler.
Kırık, çıkık ve burkulma gibi kemik ve eklemleri ilgilendiren olgularda ilk yardımcının temel hedefi:
Sorunlu vücut uzantısı ya da bölümünü hareketsiz hale getirerek kazazedenin durumunun daha da kötüleşmesini önlemek, Ağrısız ve güvenli naklini sağlamakdır.
Kemik bütünlüğünün çarpma ya da düşme sonucu ortadan kalkmasına kırık denir.
Kırıktan Şüphelenilecek Drumlar:
1.Sorunlu bölgede hareketle ya da temasla şiddetli ağrı
2.İlgili vücut bölümünde şekil bozukluğu, simetrinin kaybı
3.İlgili vücut bölümünde şekil bozukluğu, simetrinin kaybı
4.Kırılma sırası ya da sonrasında kırık sürtünme sesinin duyulmuş olması
5.Kırık bölgesinde şişlik, morarma
6.Kol ya da bacakta kısalma
7.Eklem olmayan bir yerde, eklem varmış gibi açılanma
8.Deriyi parçalamış kırık kemik ucunun dışarıya çıkması
9.Hareket kısıtlılığı ya da hiç hareket ettirememe
10.İlgili bölgede hissetmede azalma, uyuşma, karıncalanma
11.Dolaşımda aksama sonucu soğuma
Kırıklar açık kırık ve kapalı kırık olarak ikiye ayrılır:
Kırık kemik uçları cildi delerek dışarıya çıkmış ise açık kırık denir. Cilt sağlam ise kapalı kırık denilir.
Kırık Belirtileri:
Ağrı. Hassasiyet. Krepitasyon(Çıtırtı duyma). Şişme ve ekimoz(morarma). Hareket kaybı. Kısalık(kol ve bacakta). Şekil bozukluğu.
Kırığı olan, ya da kırık şüpheli kazazedeye ilkyardım uygularken uyulması gereken kurallar:
1- Kırıklı ekstremitenin nabzı palpe edilerek dolaşım kontrolü yapılır.
2- Kırıkdan şüphelendiğinde hasta kesinlikle yerinden oynatılmamalıdır. Kırık bölgenin hareket ettirilmesi sonucu kırık parçanın keskin kenarı etrafındaki bir damar ya da siniri kesebilir, kas dokusunu zedeleyebilir.
3-Kazazedenin oturması ya da sağa sola kımıldamasına izin verilmez, kırık şüphesi olan bölge hareketsizleştirilmeden taşıma yapılmaz.
4- Kırık açık kırık şeklinde ve kemik parçaları görünüyorsa parçalara dokunulmaz. Açık kırıklarda görünen kemik parçasını içeri sokmaya, kemik uçlarını birleştirmeye, kol ya da bacakta bozulmuş şekli düzeltmeye çalışmamak gerekir.
5- Kırıkla beraber kanama-şok belirtileri varsa öncelikle bunlara müdahale edilir.
6- Vertebra kırıklarında hatalı taşıma ve gereksiz hareketler omurilik zedelenmesi sonucu tüm vücutta felçle sonuçlanabilir.
7-Kırıklı bölgenin hareketsizleştirilmesi, yani tespit edilmesi ağrıyı azaltacak, kırık uçlarının çevre dokuları zedelemesini önleyerek, kırık uçların birbirinden ayrılması ya da deriden dışarı çıkmasına engel olacaktır.
8- Tespit işlemi, kırık kemiklerin bir cismin yardımıyla hareketsiz hale getirilmesidir. Bu amaçla kullanılacak standart malzemenin bulunmadığı yerlerde ilkyardımcı pratik çözümler aramalıdır. Bir dal parçası, katlanmış gazeteler, karton kutular, baston ya da şemsiye atelle tespitte, kazak-ceket gömlek vb. eşyalar askı ile tespitte, kemer, kravat, gömlek kolu gibi eşyalar sargı olarak kullanılabilir. Hiçbir malzeme bulunamaz ise kazazedenin sağlam bacağı kırık bacağa atel olabilir
9-Tespit sırasında kırığın proksimal ve distalindeki eklemler hareketsiz hale getirilmelidir.
10-Açık kırıklarda yara üzerine steril gazlı bez örtülmeli, yoksa temiz bir bez parçası ile örtüldükten sonra atele alınmalıdır.Kanayan yaraya kanamayı durudurmak için hiçbir alet sokulmaz
Ön kol veya dirsek yaralanmasında atel yetine geçebilecek 2 adet tahta parçası elimizde mevcut ise kolun iki kenarından bağlanabilir. Böylece kırık olan bölüm hareket etmez ve ağrı azalır.
Bacak kırıklarında elimizde tahta parçası var ise kırık bacağın iki kenarından bağlanır, elimizde hiçbirşey yok ise sağlam bacak kırık bacağa bağlanarak kırığın hareket etmesi engellenir.
Kanamanın durdurulması (geçici ve acil olarak)
Ekstremiteye (Kol veya Bacağa)turnike uygulanması:
Klasik tariflerde kanayan bölgenin yukarısından bir ip veya kemer yardımı ile atar damardaki kan akımını kesecek şiddette sıkılması tarif edilmektedir. Bu işlem sırasında çok ağrı oluşur. Şuuru açık hastalarda bu şekilde sıkıca sarılması 10 dakikadan fazla tolere edilemez, eğer hastane 10 dakikadan daha uzak bir mesafede ise bu yöntemin uygulanması zordur. Bu yöntemin diğer bir sakıncasıda yeterli güçte sıkılmaz ise yaradan kanama artar. Bu durumda en etkili yöntem kanayan yaranın direk üzerinden baskılı pansuman yapıp sagı ile sıkıca sarılmalıdır. Elevasyon(Kanayan kolu veya bacağı kalp seviyesinin üzerine kaldırma)ile kanama miktarı azaltılabilir.
Ortopedik Travması Bulunan Hastanın Taşınması
Travma geçiren hastanın yatar pozisyonda taşınması gerekmektedir. Şuuru kapalı hastada mutlaka omurga kırığı varmış gibi hareket edilmelidir. Omurga kırığı olan hastalarda yanlış taşıma omuriliğin yaralanarak hastanın felç olmasına neden olabilir. Şuuru kapalı hasta yerden sedye üzerine konulurken omurgası düz olarak ikide fazla kişi tarafından dikkatlice kaldırılır, omurganın bükülmemesine dikkat edilir. Kusma riski olduğu için yan yatırılarak Ya da yüz üstü yatırılarak taşınır.
Şuuru açık hastada ise hasta ile iletişim kurularak boynunda, sırtında ve belinde ağrısı olup olmadığı sorulur. Bu bölgelerden birisinde ağrısı var ise, omurga kırığı riski va demektir, o zaman hasta omurgayı eğmeden ikiden fazla kişi tarafından dikkatlice kaldırılarak sedye üzerine konulmalıdır. Hasta kesinlikle oturtulmaz.
