Bu yazıda akılcı inançlar Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi (Rational-Emotive Behavioral Therapy-REBT) bağlamında ele alınacaktır. Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi bilişsel-davranışçı yaklaşımlardan en popüler olanlarındandır ve 1950’lerde klinik psikolog olan Albert Ellis tarafından “Akılcı Terapi” adıyla ortaya atılmıştır. Daha sonra “Akılcı-Duygusal Terapi” olarak adı değiştirilmiş ve 1990 ‘larda her zaman her zaman duygu, düşünce ve davranışlar arasındaki karşılıklı ve nedensel ilişkinin vurgulanmasından dolayı “Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapi” olarak ifade edilmiştir.
Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapiye göre sağlıklı olumsuz duygular akılcı inançların sonucu olarak yaşandığı için bireylerin akılcı olan ve olmayan inançları birbirlerinden ayırabilmelerinin son derece önemli olduğunu belirtmektedir.
Bilişsel terapi alanında, biliş terimi genel olarak bir inanç, değerlendirme, varsayım, tutum veya şema anlamına gelecek şekilde kullanılabilir. Akılcı-Duygusal Davranışçı Terapiye göre inançların temelini düşünce biçimi ve içsel konuşmalar oluşturur. İnanç sistemi akılcı ve akılcı olmayan inançlar olarak gruplandırılmaktadır. Aşağıda akılcı inançlar açıklanmıştır.
Akılcı inançlar, sağlıklı, üretken, uyumlu, sosyal gerçekle tutarlı, çoğunlukla arzu ve isteklerden oluşan inançlardır. Bir birey akılcı düşündüğünde yaşadığı olay sonucunda olumsuz duygu ve davranışlara kapılmaz, esnek, gerçeğe uygun ve mantıklı düşünür.
Dryden’in tanımladığı dört çeşit akılcı inanç şunlardır:
- Uygun tercihler: bireyin ne istediğini ifade etmesi ve bu istediğinin olması zorunluluğunun olmaması olarak iki kısımdan oluşur. Yani kişinin istekleri ile bu isteklerine dair esnek ve uygun değerlendirmede bulunmasını kapsar. Örneğin, ……. isterim ama buna zorunda değilim. Ellis bu akılcı inanç için psikolojik sağlığın temelinde yatan birincil inanç olduğunu ve diğer üç inancın bu inançtan türediğini ifade etmektedir.
- Durumu kötüleştirmeyen inanç: bu inanca göre olumsuz bir olay dünyanın sonu, felaket ve berbat bir şey olarak değerlendirilmez. Bu kötü ve olumsuz bir olay olarak kabul edilir. Örneğin sınavdan düşük aldım, bu kötü ve olumsuz bir şey ama dünyanın sonu değil.
- Hayal kırıklığına karşı yüksek tolerans: bu inançta olumsuz bir olay zor da olsa tolere edilebilmesi mümkündür, katlanılamaz ve dayanılamaz değildir. Örneğin, ev sahibinin evi boşaltmamı istemesi zor bir durum ama bir şekilde üstesinden gelebilirim ve işleri yoluna koyarım. Bu inanç amaçlara ulaşmaya çalışırken karşılaşılan olumsuzluklara ve hayal kırıklıklarına karşı baş etmeye yardımcı olması açısından çok önemlidir.
- Kabul etmek: bu inanç içerisinde kişinin kendini, başkalarını ve yaşamı kabul etmesi vardır. Bireyin hatalarına rağmen kendini kabul eder. Başkaları bana göre yanlış ve kötü bir şey yapsa dahi bu onların tamamen kötü bir kişi olduğu anlamına gelmez. Ayrıca yaşadığım bu durum ve olumsuz olabilirse de yaşamın tamamı böyle değildir. Örneğin istediğim gibi sevilmesem de ben sevilmeye layık biriyim, ders notlarım düşük olsa da benim başarısız olduğum anlamına gelmez, derslerde başarısız olduğum anlamına gelir (kendini kabul). Arkadaşım borç isteğimi reddetmiş olsa da bu onun tamamen kötü ve güvenilmez olduğu anlamına gelmiyor (başkalarını kabul). Bu aralar işlerim yolunda gitmese de, zorluklarla mücadele etsem de yaşamın hepsi zor ve yorucu değil, bu aralar daha zor geliyor bana (yaşamı kabul).
Biraz dikkatli baktığımızda aslında dört inancın da birbiriyle çok ilişkili olduğu görülmektedir. hayatta başımıza olumsuz bir olay geldiğinde, olaya yaklaşım biçimimiz inançlarımız ile ilgili. Birinci bakış, böyle olmamalıydı, bu benim için bir felaket, bunun altından kalkamam, ben yapamıyorum, diğeri kötü ve yaşam çok. İkinci bakış ise daha olumlu bir sonuç almak isterdim, benim için zor ama dünyanın sonu değil, zor olsa da üstesinden gelebilirim bir şekilde, bu durumda zorlanıyorum, diğerleri durumu zorlaştırmış olabilir bu sefer ve şu an yaşadığım olumsuz bir durum.
Not: Yukarıdaki yazı hazırlanırken şu kaynaktan yararlanılmıştır: Sarı, T. (2008). Üniversite öğrencilerinin romantik ticaretleriyle ilgili akılcı olmayan inançlar, bağlantı boyutları ve ilişkiler doyumu arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Resim kaynağı ise şudur: https://mtcus.com/what-is-rational-emotive-behavior-therapy/, 16.03.24
